Depressie en fysiotherapie

Pensive hispanic mature woman looking through a window

Dit is een praktisch overzicht over depressie binnen de fysiotherapie. Het is geen compleet overzicht, maar een inspirerende verzameling van wat we binnen Psychfysio opleidingen daarover hebben gepubliceerd.

Depressie bij fysiotherapeutische klachten

Chronische nekpijn is voor een deel geassocieerd aan depressie. Een onderzoek onder 200 patiënten met aspecifieke chronische nekpijn laat zien dat naarmate de pijn sterker is de depressieve symptomen sterker zijn. Het bleek dat naarmate mensen frequenter bewegen de depressieve symptomen bij chronische nekpijn minder worden. Ook de slaapkwaliteit speelt een rol. De sterkte van de nekpijn is geassocieerd met meer slaapproblemen en dit is weer geassocieerd met meer depressieve symptomen. De fysiotherapeut kan bij chronische nekpijn opletten op depressie. Hij kan deze proberen te beïnvloeden via leefstijlinterventies gericht op meer bewegen en een betere slaapkwaliteit.

Slaapproblemen komen erg veel voor bij chronische musculoskeletale klachten. 73% van de patiënten binnen een revalidatie setting melden matige tot ernstige slaapproblemen. Het onderzoek dat we hier bespreken zag tegen de verwachtingen in geen relatie tussen de slaapproblemen en pijn of depressie. Dat betekent dat de slaapproblemen ook als een opzichzelfstaand probleem benaderd moeten worden en niet alleen als secundair probleem van de chronische pijn.

Bij COPD komen veel angststoornissen (36% van de patiënten) en depressies (40% van de patiënten) voor. Bij ernstig COPD lopen deze getallen op tot 70% van de patiënten. Een review laat helaas weinig positieve resultaten zien op angst en depressie bij COPD met behulp van psychologische interventies. Het is interessant dat een student aan de master psychosomatische fysiotherapie in 2010 wel positieve effecten vond op de mentale gezondheid van patiënten met COPD als de fysieke training aangevuld werd met ontspanningstraining.

Als een patiënt binnen de fysiotherapie last heeft van depressie is de kans hoger dat zijn lichamelijke of psychische klachten onderschat worden. Dat is nadelig want door het verschil in visie op de klacht wordt de gezamenlijke afstemming ondermijnt.

Depressie als herstel belemmerende factor

Reumapatiënten met een depressie hebben een lagere kans op remissie van hun klachten. Het herstel kan tot 30% minder zijn. Uit een onderzoek bleek dat reuma geen direct effect op depressieve symptomen heeft, maar vooral liep via de ziekte-impact van reuma op het leven van de patiënt. Interessant is dat de persoonlijkheid van de patiënt met reuma hier een belangrijke rol speelt. Patiënten die emotioneel stabiel, extravert en nauwgezet zijn, hebben de helft minder kans dat ze depressief worden door de ziekte-impact van reuma.

TIP:  Concreet denken en taalgebruik verlicht depressieve verschijnselen

Depressie, en ook angst, zorgt dat zowel de preoperatieve als de postoperatieve status van de patiënt na een rotator cuff operatie minder gunstig is dan patiënten die geen depressie of angst hebben. De hoeveelheid herstel tussen post- en preoperatief is echter gelijk. Patiënten waarbij de depressie duidelijk gerelateerd was aan de rotator cuff problematiek, hebben juist een grotere verbetering op de American Shoulder and Elbow Surgeons Standardized Shoulder Assessment Form. Dat betekent dat patiënten die voor de schouderklachten al depressie hadden wat minder optimistisch moeten zijn over het verwachte postoperatieve herstel, terwijl patiënten die de depressie door de schouderklachten ontwikkelden juist optimistischer mogen zijn over de verwachte resultaten.

Persoonfactoren en depressie

Ziekteperceptie

Of een patiënt depressief wordt door de dingen die hem overkomen heeft natuurlijk ook te maken met zijn perceptie: zijn kijk op zichzelf, de ander en de wereld. Ten aanzien van ziekte zijn dat de ziektepercepties van de patiënt. Inderdaad blijkt dat de variabelen uit het Common sense model (CSM) in belangrijke mate voorspellen of een patiënt door zijn ziekte depressief wordt. De ziekteperceptie is echter een minder goede voorspeller dan de coping van de patiënt met zijn ziekte. In het algemeen is een actieve omgang met de ziekte, bijvoorbeeld in de vorm van informatie zoeken, problemen oplossen en de conditie op peil houden, een gunstiger copingstijl dan bij de pakken neerzitten, of jezelf onrealistisch geruststellen.

Denkstijl

Patiënten met depressie hebben een denkstijl die tamelijk abstract is en ze neigen tot overmatig generaliseren. Daardoor kunnen kleine fouten, ongemakken en tegenslagen een ‘eigen leven’ in het brein van de patiënt gaan leiden. Alles wordt daardoor wat somberder. Het tegendeel van abstract denken en generaliseren is ‘concreet en precies zijn‘. Het blijkt dat als je patiënten met depressie hier in traint dit een vermindering van depressie en piekeren geeft. Dit is een interventie die de fysiotherapeut ook kan doen, door de patiënt elke keer uit te nodigen zo sensorisch concreet mogelijk te vertellen over wat hij meemaakt en beleeft.

Neuroticisme

Depressie staat vaak niet op zichzelf. Er is bijvoorbeeld een relatie met een neurotische persoonlijkheid. Neuroticisme en depressie hebben voor een deel hetzelfde onderliggende biologische substraat. Belangrijk om te weten dat patiënten die gekenmerkt worden door neuroticisme (gemakkelijk zenuwachtig zijn) vatbaarder zijn voor depressie.

Acceptatie

Hoe meer patiënten met reuma hun ziekte weten te accepteren des te minder depressie ontwikkelen ze. Dat pleit ervoor de ‘gangbare’ fysiotherapie te verrijken met acceptatie en commitment therapie (ACT).

TIP:  Depressieve patiënten hebben een verhoogde kans dat hun lichamelijke- of psychische klachten onderschat worden

Zelfcompassie

Naast acceptatie kan zelfcompassie ook depressie bij chronische pijn verminderen. Daarbij is het belangrijk dat de patiënt positieve gevoelens naar zichzelf heeft of ontwikkelt. Nog belangrijker, in het kader van depressie, is het dat de patiënt vooral negatieve gevoelens naar zichzelf vermindert. Een ander onderzoek bij patiënten met chronische pijn laat zien dat zelfcompassie de kans verkleint dat de functionele beperkingen zorgen voor een depressie. Zelfcompassie bij chronische pijn zorgt dat men meer blijft deelnemen aan de dagelijkse activiteiten. Zelfcompassie is onder andere aan te leren via mindfulness training.

Interventies binnen de fysiotherapie

Bewegen helpt

Ouderen

Antidepressiva worden door ouderen boven de 65 jaar veel gebruikt. Ongeveer één op de tien 65-plussers hebben in de afgelopen vijf jaar een antidepressivum gebruikt. Omdat antidepressiva belangrijke bijwerkingen hebben, waaronder sufheid en een verhoogde kans op vallen, wordt in de richtlijnen van de huisarts in eerste instantie geadviseerd te gaan sporten en actief te blijven. Een systematische review toont dat dit een evidence-based advies is. Sportief bewegen, minstens twee keer per week 20 minuten, geeft bij ouderen een reductie in depressieve symptomen. De effectsterkte is gematigd sterk. Boven de 80 jaar is er waarschijnlijk geen effect van bewegen op depressie.

Borstkanker

Regelmatige fysieke activiteit is belangrijk voor vrouwen met borstkanker. Het zou de kans op vroegtijdig overlijden verminderen en vermindert de kans op terugkeer van ziekte. Ze ervaren minder vermoeidheid en functioneren fysiek beter. Helaas halen veel patiënten met borstkanker de aanbeveling van 150 minuten per week matig intensief bewegen niet. Een van de redenen kan depressie zijn. Uit een onderzoek blijkt dat vrouwen met borstkanker die depressieve symptomen hebben fysieke inspanning als vermoeiender en zwaarder inschatten dan vrouwen met borstkanker zonder depressie. Omdat er geen verschil was in de hoogte van de hartfrequentie tussen deze twee groepen, vermoeden de onderzoekers dat de verlaagde tolerantie voor fysieke activiteit vooral subjectief van aard is. Vrouwen met borstkanker die depressief zijn beoordelen relatief neutrale informatie negatiever en daarmee de trainingslast. De patiënt hierin voorlichten kan helpen de motivatie langer hoog te houden, omdat de patiënt beter kan begrijpen waarom de oefeningen als zwaar worden ervaren.

Stress

Juist de patiënten die erg veel stress ervaren hebben baat bij een goede cradiorespiratiore fitheid. Deze fitheid blijkt ze te beschermen tegen burn-out en depressie.

Cortisol respons

Patiënten met chronische pijn die depressief zijn hebben een verminderde suppressie van cortisol bij dexamethason toediening. Dit wijst op een ontregelde hypofyse-hypothalamus bijnierschors as (HPA-as). Vooral hoge intensiteit fysieke training blijk bij deze patiëntengroep het functioneren van de cortisolrespons te verbeteren. De patiënten met chronische lage rugpijn trainden 3 keer per week 50 minuten op 85% van de hartfrequentie reserve.

TIP:  Patiënten die hoog scoren op neuroticisme zijn extra gevoelig voor depressie

Solo interventie

In een onderzoek werd cognitieve gedragstherapie met oefentherapie vergeleken met alleen cognitieve gedragstherapie of alleen oefentherapie. Het betrof patiënten met een chronische fysieke aandoening. Interessante bevinding is dat oefentherapie een even groot effect had als oefentherapie in combinatie met cognitieve gedragstherapie, op variabele als angst, depressie, vermoeidheid en pijn. In die zin kan de fysiotherapeut zich gesteund voelen dat zijn bewegingsinterventies zinvol zijn voor het mentale welzijn van de patiënt met een chronische ziekte.

Massage

Omdat patiënten met chronische rugpijn regelmatig depressieve symptomen hebben, kan de fysiotherapeut kijken of hij hier met zijn interventies ondersteunend kan zijn. Meer bewegen is dan een voor de hand liggende ingang. Minder snel zal gedacht worden aan total body massage. Toch zijn er onderzoeken die gunstige effecten laten zien bij depressie. Een onderzoek laat zien dat total body massage beter de depressie, angst en slapeloosheid verbetert dan relaxatie training, bij patiënten met rugpijn. Een ander onderzoek toon dat total body massage gecombineerd met mindfulness de symptomen van depressie kunnen verminderen.
Dat bekent niet dat relaxatie bij depressie geen effect zou hebben. Een onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat patiënten met MS wel degelijk minder stress en depressie ervaren als ze progressieve relaxatie en ademtraining krijgen.

Schrijven verlicht pijn en depressie

Een andere interventie die de fysiotherapeut de patiënt met depressieve symptomen kan voorstellen is te schrijven over zijn boosheid. Dat moet dan wel op een constructieve manier gebeuren. Het verlicht bij patiënten met chronische pijn de pijn en depressie, en verhoogt het gevoel van controle.

Andere oorzaken van depressieve symptomen

Het is belangrijk te beseffen dat depressieve verschijnselen niet alleen wijzen op een primaire depressieve stoornis, maar ook het gevolg kunnen zijn van verhoogde niveaus van pro-inflammatoire cytokinen. Deze zetten in de hersenen het ‘sickness behavior‘ in gang: je ziek voelen en je daar naar gedragen. Dit is een functionele respons om het lichaam ‘rust en herstel’ te gunnen. Onderdeel van dat ziekte gedrag is gedeprimeerde stemming en verminderde activiteit.

En ter afsluiting nog een kort overzichtje over seizoensdepressie en lichttherapie.

Bron: originele bijdrage Peter van Burken (2022): Psychfysio opleidingen.

Foto bij artikel door Juanmonino / iStock

Bron

Peter van Burken

Peter van Burken

Psycholoog / ex-fysiotherapeut. Auteur van Gezondheidspsychologie voor de fysiotherapeut en het boek Mindfulness en Fysiotherapie. Initiator en docent Psychfysio opleidingen.

Zin in een leuke en boeiende cursus?

Kijk dan hier voor inspiratie!

" 3000+ tevreden fysiotherapeuten gingen je voor. "

Nieuwsbrief

Elke twee weken 2 samenvattingen voor fysiotherapeuten. Gratis, al 18 jaar. 6000+ fysiotherapeuten gingen je voor.

Volg ons op facebook:

Database met 1500+ artikelen

2024-2025

Motiverende gespreksvoering en oplossingsgericht coachen

3 dagen. Start 16 mei 2025. Prijs € 495,-…

Acceptance and Commitment Therapy bij pijn

3 dagen. Start 31 januari 2025. Prijs € 495,-…

Vrouw doet pilates oefeningen en voorkomt daardoor rugpijn.

Fysiopilates opleiding

9 dagen. Start 7 januari 2025. Prijs € 1695,-…

Vrouw stretcht mindfull tegen rugpijn.

Belevingsgericht lichaamswerk binnen de fysiotherapie

5 dagen. Start 11 januari 2025. Prijs € 995,-…

De Mindful Fysiotherapeut

8 dagen. Start 6 februari 2025. Prijs € 1395,-…

Werken met beleving en emotie binnen de fysiotherapie

3 dagen. Start 12 maart 2025. Prijs € 595,-…

Dansante Fysiotherapie op basis van Laban/Bartenieff

8 dagen. Start 13 maart 2025. Prijs € 1395,-…

Pijn- en Stressmanagement technieken

3 dagen. Start 22 maart 2025. Prijs € 595,-…

Gezondheidspsychologie voor de fysiotherapeut

5 dagen. Data volgen najaar 2025. Prijs € 995,-…

kngf-logo-klein
keurmerk-fysiotherapie-logo-klein
crkbo_instelling_rgb