Sickness behavior: infecties, je moe en ziek voelen en depressie

In dit artikel beschrijft de auteur de ontwikkeling van onderzoek naar sickness behavior. Aanvankelijk gaat het onderzoek naar sickness behavior eerst in de richting van geconditioneerde smaak aversie. Daarbij bleek dat ratten die een misselijk makende stof in hun drinkwater aangeboden kregen vermijdingsgedrag ontwikkelden, ook al duurde het enige tijd om de misselijkheid te laten ontstaan. Je ‘ziek voelen’ kan blijkbaar geconditioneerd worden aan een smaak of een geur.

Sickess behavior en interleukine

Midden jaren 80 werd aangetoond dat interleukine 1 (IL-1), een stof die vrijkomt bij immuunreacties, gedragsmatige effecten heeft via de hersenen, zoals: koorts, meer slow wave slaap, een verhoogde activiteit van de HPA as en cortisol vrijmaking. Het werd duidelijk dat het immuunsysteem de hulp van de hersenen nodig heeft om een adequate fysiologische en gedragsmatige reactie op een pathogeen te ontwikkelen. Deze bevinding was in die tijd controversieel omdat men meende dat het immuunsysteem een volledig autonoom functionerend systeem was (macrofagen eten ook in een reageerbuis). Cytokinen, zoals IL-1, bleken communicatie moleculen te zijn die de hersenen te kennen geven dat er in de periferie een ontsteking gaande is. De hersenen kunnen het gedrag daarop aanpassen via het opwekken van algemene malaise en vermoeidheid gevoelens, slaperigheid, gebrek aan eetlust, apathie en irriteerbaarheid. Dit gedrag is energiebesparend, wat hard nodig is om de infectie te bevechten. Andere onderzoekers stellen dat bepaalde aspecten van sickness behavior een logische respons is op de hyperalgesie die ontstaat door de vrijgekomen cytokinen. Men beweegt minder om (spier)pijn te vermijden.

Sickness behavoir en motivatie

Sickness behavior is volgens Dantzer het gevolg van een motivationele beslissing op het moment dat het organisme door een infectie in een levensbedreigende situatie komt. Het is namelijk niet zo dat elk gedrag zomaar gedempt wordt, maar vooral dat gedrag dat zinvol is om te dempen gezien de infectie. Een voorbeeld: ratten die meer rust krijgen als ze een hendel indrukken, gaan na een injectie met een ziekmakende stof deze hendel juist vaker indrukken. Ze worden dus op één specifiek aspect juist actiever, om daarmee in algemene zin meer rust te krijgen. In die zin is sickness behavior gemotiveerd gedrag.

Sickess behavior en depressie

Vanaf midden jaren 90 is er ook aandacht voor de overeenkomst tussen sickess behavior en depressie. Men vroeg zich af wat er zou gebeuren als de acute sickness respons te sterk zou zijn of aan blijft staan zoals bij een chronische inflamatoire aandoening. Er lijken overeenkomsten te zijn in de verschijningsvorm van depressie en van sickness behavior. Bovendien verminderen sommige onderdelen van sickness behavoir als men langdurig antidepressiva toegediend krijgt.
In respons op de pro-inflamatoire cytokinen komt er indoleamine-2,3-dioxygenase (IDO) vrij. Dit enzym verstoort de tryptophaan productie waardoor er uiteindelijk minder serotonine aanmaak is. Een vermindering in serotonine niveau is geassocieerd met depressie. Bovendien ontstaat er kynurenine. Dit is een neurotoxische stof dat als een agonist werkt op de glutamaat receptoren in de hersenen. Er lijkt dus een relatie te bestaan tussen proinflamatoire cytokinen -> meer IDO -> minder triptophaan en dus minder serotonine en tegelijkertijd meer kynurenine -> excessieve glutamaterge activiteit.

Kankerpatiënten of bijvoorbeeld patiënten met een chronische virale infectie krijgen langdurig cytokinen toegediend. Al deze patiënten vertonen op de cytokinen toediening neuronvegetatieve verschijnselen, zoals vermoeidheid, gebrek aan eetlust, en slaapstoornissen. Antidepressiva hebben hier geen effect op. Echter 30%-50% van deze patiënten krijgt op cytokine toediening ook psychologische verschijnselen zoals een depressieve stemmig, angst en verminderd cognitief functioneren. Deze verschijnselen reageren wel op antidepressiva.

Opmerking samenvatter

Lamlendig voelen, gedeprimeerdheid en slecht kunnen nadenken tijdens bijvoorbeeld verkoudheid of griep is een begrijpelijke gedragsmatige respons op de vrijgekomen cytokinen. Deze respons moet gerespecteerd worden omdat hij functioneel ingezet is vanuit de hersenen om krachten of bronnen te besparen voor het herstel. Dit bijvoorbeeld in tegenstelling tot de lamlendigheid die door verveling of inactiviteit ontstaat. Deze moeten juist genegeerd worden en met actie overwonnen worden. Kortom, de ene vermoeidheid is de andere niet.