Is angst en depressie bij COPD door psychologische interventies te beïnvloeden?

Klinisch relevante angst en depressie komt respectievelijk bij 36% en 40% van de COPD patiënten voor. Yohannes, e.a. (2006). (zie ook PsychFysio). En ook de kwaliteit van leven is significant verminderd. Toch blijft volgens de auteurs van dit artikel het accent van de behandeling vooral biomedisch gericht. Dit ondanks dat onderzoek aantoont dat dissstress symptomen bij COPD een verhoogd risico op terugval, heropname in ziekenhuis en tot vermatig gebruik van medische bronnen leidt.
Reviews naar de effectiviteit van psychologische interventies in het reduceren van angst en depressie en het verhogen van de kwaliteit van leven gaven aan dat vooralsnog geen conclusie getrokken kon worden en dat meer onderzoek nodig is (Rose, e.a., 2002). De auteurs van het huidige artikel deden een nieuwe systematische review en meta-analyse waarbij de zoekstrategie tot september 2009 liep. Belangrijk daarbij is dat onderzoek waarbij de interventie deel uitmaakte van een uitgebreid pulmonair revalidatieprogramma niet werd meegenomen.

Methode

De auteurs doorzochten de Blackwell Syngergy, Index to Theses, PsychARTICLES, PsychINFO, Web of Science, Cochrane library en de Medline, evenals de afgelopen vijf jaar van de vijf meest relevante tijdschriften. Van de geïncludeerde artikelen werd de referentielijst nagekeken, bovendien werden sleutelfiguren gevraagd of er ongepubliceerd onderzoek was. Dit leverde aanvankelijk 15772 titels waarvan er na selectie 9 overbleven.

Resultaten

De geïncludeerde patiënten hadden matige tot ernstige COPD, met milde tot matige angst en/of depressie. Zes interventies bestonden uit cognitieve gedragstherapie (van 2 uur tot 8 sessies), twee interventies uit psychotherapie (8-12 wekelijkse sessies), één uit progressieve relaxatie (4 wekelijkse sessies). De interventies werden door een psychiater of psycholoog uitgevoerd, in één onderzoek voerde een verpleegster de interventie uit.
De resultaten zijn wisselend. Angst verbetert pre-post in vier studies, maar drie studies vinden geen verbetering. Depressie verbetert pre-post in vier studies, maar in vergelijk met een controle groep was er geen verbetering (één studie). Twee studies vinden geen verbetering in depressie pre-post. Slechts vijf studies onderzochten ook de kwaliteit van leven en ook nu waren de resultaten gemixt.
De auteurs konden uit de data één meta-analyse berekenen, namelijk de pre-post interventie op angst. Hier bleek er een klein maar significant effect te bestaan (r = -0,273).
De auteurs concluderen dat er nog steeds geen afdoende bewijs is voor de effectiviteit van psychologische interventies in het reduceren van angst/depressie bij COPD of het verhogen van de kwaliteit van leven.
De auteurs vragen zich af waarom psychologische interventies die normaal gesproken wel effectief zijn in het reduceren van angst/depressie niet overtuigend effectief zijn bij COPD. Als mogelijke verklaring geven ze aan dat de meetinstrumenten die gebruikt worden voor de psychologische factoren een duidelijke overlap vertonen met de symptomen van de aandoening zelf (zoals vermoeidheid en depressie).
Er is meer onderzoek nodig volgens de auteurs. Ze opperen dat een op acceptatie gerichte benadering mogelijk een goede ingang kan zijn bij COPD, omdat COPD een irreversibele aandoening is. En ook interventies gericht op vermoeidheid zouden zinvol kunnen zijn.

Opmerking samenvatter

Hoewel angst en depressie veel voorkomt bij COPD en de symptomen kunnen verergeren, blijft het onduidelijk of psychologische interventies dit kunnen verbeteren. Twee pilots van studenten aan de master psychosomatische fysiotherapie van de hoge school Utrecht zijn in dit opzicht interessant. Recent toonde Minela Pervanic (2011) in haar pilot bij 10 COPD patiënten, die naast fysieke training ook ontspanningtraining kregen, dat de angst/depressie significant afnam. Het betrof hier een ongecontroleerd effect onderzoek pre-post en de interventie bestond uit een mix van bewegen en ontspannen. Een andere interessante pilot is van Evelien Swiers (2010) die in haar pilot bij 58% van de 26 COPD patiënten benauwdheidgerelateerde kinesiofobie aantoont en dat deze vorm van ‘kinesiofobie’ gerelateerd is aan de ervaren benauwdheid en aan de kwaliteit van leven.
Mogelijk dat fysiotherapeuten, al dan niet in samenwerking met een psycholoog en/of longverpleegkundige, psychologische aspecten mee kunnen nemen in de behandeling. Deels door het verkennen en reduceren van disfunctionele ziekte percepties, deels door het reduceren van stress en emotionele arousal, en dit mede binnen het kader van bewegen en functioneel blijven. Misschien kan de fysiotherapeut voldoende ‘dosis’ psychologie bieden. Hij staat immers dichtbij de patiënt, wordt vaak door de patiënt als belangrijk beschouwd, heeft doorgaans een goed en betekenisvol contact, kent de persoonlijke eigenschappen en de levensomstandigheden van de patiënt en heeft vaak over lange periodes (maanden) contact met de patiënt. Bovendien herhaalt dit contact zich doorgaans in de loop der jaren. Dit is een uitzonderlijk goede positie om psychologische factoren vanaf de ‘zijlijn’ rustig maar consistent te beïnvloeden.