Concreet denken en taalgebruik verlicht depressieve verschijnselen

Mensen met een depressie neigen zelfrelevante informatie overmatig te generaliseren en op een abstracte manier te verwerken. Een voorbeeld. Als ze één fout maken zien ze dit als een bewijs voor totale incompetentie. Ook herinneringen zijn gekleurd door negatieve generalisaties over zichzelf. Naast dit generaliseren beschouwen ze gebeurtenissen doorgaans abstract/globaal (oorzaken, betekenis, en implicaties) in plaats van concreet en gedetailleerd. Deze abstracte manier van denken over negatieve gebeurtenissen creëert meer negatieve emoties dan wanneer men in concrete details denkt. Training in concreet denken kan dus gunstig zijn voor een patiënt met een stemmingsstoornis. Dit zou een eenvoudige vorm van begeleide zelfhulp kunnen vormen.
De auteurs onderzoeken het effect van concreetheidstraining op depressieve symptomen en piekeren. Ze zetten dit effect af tegen relaxatietraining.

Methode

De deelnemers werden geworven via email en een krantenbericht. 39 deelnemers mochten meedoen als ze hoger scoorden dan 13 op de Beck Depression Inventory-II (Beck, e.a. 1996). Deze score werd twee keer gemeten met één week ertussen om zeker te zijn dat het een ‘stabiele’ depressie betrof. Ze werden random toegewezen aan een relaxatietraining of een relaxatie+concreetheidstraining.

Relaxatietraining: de deelnemers leerden progressieve relaxatie aan die thuis, begeleid met audio-cd, 20 minuten per dag uitgevoerd moest worden.
Relaxatie+concreetheidstraining: na de begeleide progressieve relaxatie moest de deelnemer een aantal scenario’s verbeelden. Deze scenario’s waren in ik-vorm geschreven. Na elke scenario moest men dit één minuut concreet-sensorisch verbeelden, ‘alsof men het door eigen ogen waarnam en beleefde’. Daarna moest de deelnemer beschrijven wat hij/zij zag. Op deze wijze werden 15 positieve scenario’s (bijvoorbeeld een wedstrijd winnen) en 15 negatieve scenario’s doorgenomen. Met vaste regelmaat werd de deelnemer er aan herinnerd zo concreet mogelijk de situatie te verbeelden en te beschrijven.

Na deze 30 scenario’s moest men één minuut een negatieve autobiografische herinnering ophalen, één positieve herinnering en een situatie waarin men ‘flow’ ervoer. Dit deel van de training zorgt dat men concreetheidstraining ook toepast op eigen herinneringen. De flow ervaring werd geïntroduceerd omdat tijdens de toestand van flow de concrete ervaring de overhand heeft. De relaxatie+concreetheidstraining duurde 70 minuten. De deelnemer kreeg een audio-CD mee met twee tracks van 30 minuten. Iedere track bestond uit relaxatietraining gevolgd door 15 scenario’s die telkens één minuut concreet verbeeld moesten worden, gevolgd door het herinneren van bovenbeschreven autobiografisch materiaal. Ze moesten elke dag één track afluisteren en de tracks per dag wisselen.
Beide groepen zijn een vorm van begeleide zelfhulp. Immers, de begeleiding bestond uit één sessie, gevolgd door zelfstandig oefenen.
De deelnemers werden weer met vragenlijsten onderzocht als het gelukt was de oefeningen zeven keer uit te voeren.

Meetinstrumenten

• Depressie: Beck Depression Inventory –II (Beck, e.a. 1996).
• Piekeren: Response Styles Questionnaire – Ruminative Response Scale (RSQ, Nolen-Hoekstra, e.a., 1991).

Resultaten

Gemiddeld hadden de deelnemers 11 dagen nodig om de oefeningen zeven keer uit te voeren. In beide groepen trad er een verlichting van depressieve symptomen op. Ook piekeren (abstract-depressief) nam in beide groepen significant af. In de relaxatie+concreetheidstraining was dat marginaal sterker (p<.06).

Opmerking samenvatter

Fysiotherapeuten die te maken krijgen met patiënten met pijnklachten en depressieve symptomen kunnen overwegen de patiënt naast andere vormen van fysiotherapeutische interventie ook relaxatietraining aan te bieden. Dit onderzoek vormt een aanwijzing dat relaxatie verlichting kan geven. Over het toepassen van concreetheidstraining door fysiotherapeuten kan men van mening verschillen. Enerzijds staat het wat ver van het beroepsprofiel af, anderzijds betreft het slechts één begeleide sessie die relatief eenvoudig is en niet zwaar psychotherapeutisch van aard is.
Wat elke fysiotherapeut wel kan toepassen is de patiënt aanmoedigen om concrete beschrijvingen van gebeurtenissen te geven. Daardoor dwaalt hij/zij minder af in generalisaties over zichzelf en abstracte beschouwingen over hypothetische oorzaken, betekenissen en implicaties.
Fysiotherapeuten die bekend zijn met RET zien hier een overeenkomst met het beschrijven van de concrete activerende gebeurtenis (zie: hand-out: 1. beter denken is beter voelen). Een opdracht die op zichzelf al de stress voor patiënt kan verlichten.