Intrinsieke voetspierversterking verbetert functionele mobiliteit

Training van voetspieren kan helpen om vallen te voorkomen. Want met gerichte spierversterkende oefeningen voor de intrinsieke voetspieren verbeteren kracht, balans en mobiliteit. Dat schrijven Amerikaanse onderzoekers in een overzichtsartikel in het wetenschappelijk tijdschrift J Am Geriatr Soc.

De intrinsieke voetspieren, die in de voet ontspringen en aanhechten, hebben een kleine doorsnede en korte momentarm. Dat betekent dat ze geen grote bewegingen kunnen maken. Maar ze zorgen daardoor voor stabiliteit en sensorische input waarop de primaire bewegers (extrinsieke voetspieren) kunnen vertrouwen bij het maken van grote bewegingen. Somatosensorische input van de intrinsieke voetspieren helpt bij de motorische planning en aanpassing van de houding van de voet bij balanceren en lopen.

Bij het ouder worden neemt de spieromvang en kracht van de intrinsieke voetspieren af. Spierzwakte van de plantaire intrinsieke voetspieren kan bijdragen aan abnormale bewegingen en standsveranderingen van de voet. Dat kan leiden tot booginstabiliteit, afwijkingen zoals een hallux valgus, en mogelijk vallen.

Oefeningen om de intrinsieke voetspieren sterker te maken, lijken daarom een nuttige aanvulling aan valpreventieprogramma’s. De auteurs van dit artikel vatten de wetenschappelijke literatuur over de effecten van voet- en enkelversterkende oefeningen op de functionele mobiliteit bij ouderen samen. Ze zochten naar studies met ambulante deelnemers van 65 jaar en ouder, met een uitkomstmaat die betrekking had op de functionele mobiliteit. Studies naar amputaties, neurologische, vestibulaire, cognitieve, of postoperatieve aandoeningen namen ze niet mee.

Resultaten

Negen artikelen voldeden aan de criteria. De gemiddelde leeftijd van de deelnemers was 76 jaar. Twee studies includeerden verzorgingshuisbewoners (gemiddelde leeftijd: 83 en 86). Aan de overige studies deden zelfstandig wonende, over het algemeen gezonde ouderen mee.

Vier artikelen hadden als enige doel om het effect van voet- en enkelversterkende oefeningen op de functionele mobiliteit te onderzoeken. Al deze interventies waren effectief in het vergroten van teen-, voet-, en/of enkelkracht en in het verbeteren van sommige aspecten van functionele mobiliteit (evenwicht, behendigheid, vertrouwen in het evenwicht, vermindering van voet- en gewrichtspijn).

In zes studies was de kracht van de tenen een uitkomstmaat. In vier van de zes artikelen waren de tenen statistisch significant sterker geworden.

In vier artikelen was het aantal valincidenten een uitkomstmaat. In al deze studies leidde de interventie tot minder valpartijen in vergelijking met de controlegroepen. Maar niet in elke studie was het verschil statistisch significant.

Drie van de vier studies die het dynamisch evenwicht als uitkomstmaat hadden, en drie van de vijf die het statische evenwicht onderzochten, rapporteerden statistisch significante verbeteringen.

Discussie

Intrinsieke voetspierversterkende oefeningen verbeteren spierkracht, balans, en de functionele mobiliteit. Daarnaast hebben ze een bescheiden effect op valincidenten.

Dat klinkt veelbelovend, maar volgens de auteurs zijn oefeningen voor de intrinsieke voetspieren niet altijd even makkelijk. Zelfs jonge actieve mensen kunnen er moeite mee hebben. Het zijn namelijk geen bewegingen die gewoonlijk geïsoleerd worden gedaan, of deel uitmaken van dagelijkse activiteiten. Maar door te blijven oefenen, lukt het wel om meer kracht en motorische controle in de intrinsieke voetspieren te krijgen. Dan wordt het vanzelf steeds makkelijker.

Een groot voordeel van dergelijke oefeningen is dat ouderen zo’n oefenprogramma veilig thuis zelf kunnen uitvoeren. De meeste oefeningen kunnen zittend gedaan worden.

Door minimaal schoeisel te dragen, én door de oefeningen zelf, verbeteren de somatosensorische en proprioceptieve input vanuit de voet. Dit heeft een positief effect op het evenwicht.

Standsveranderingen aan de voeten en tenen kunnen leiden tot vallen. Maar spierversterkende oefeningen kunnen voetafwijkingen voorkomen. Alhoewel dat niet binnen een paar weken voor elkaar is. Daar is meer tijd voor nodig. Ouderen die langere tijd voetproblemen hebben of langdurige atrofie, zullen aanvullende behandelingen nodig hebben, zoals orthesen of chirurgische ingrepen.

Conclusie, voetspierversterkende oefeningen zijn een zinvolle aanvulling op oefenprogramma’s voor ouderen. Oefeningen kunnen op een veilige en redelijk eenvoudige manier zelfstandig worden uitgevoerd.

Voor wie inspiratie zoekt: in het artikel hebben de auteurs een aantal foto’s geplaatst van oefeningen.

Bron: Futrell, E. E., Roberts, D., & Toole, E. (2022). The effects of intrinsic foot muscle strengthening on functional mobility in older adults: A systematic review. Journal of the American Geriatrics Society, 70(2), 531–540. https://doi-org.eur.idm.oclc.org/10.1111/jgs.17541

Foto bij artikel door michellegibson / iStock