Wat vinden ouderen belangrijk in een pijneducatie-oefenprogramma?

Ouderen met chronische pijn krijgen vaak als eerst aangewezen behandeling een non-farmacologische interventie. Oefentherapie en pijneducatie worden over het algemeen veel aanbevolen aan deze patiëntengroep. Pijn-neuro-educatie (PNE) gecombineerd met oefentherapie blijk een effectieve interventie te zijn voor het verminderen van pijn, beperkingen, bewegingsangst en catastroferen bij volwassenen. Pijn-neuro-educatie is een interventie gebaseerd op de cognitieve gedragstherapie waarbij wordt gestreefd naar een vermindering van disfunctionele overtuigingen en disfunctioneel gedrag. Deze interventie blijkt effectief te zijn doordat het leidt tot het reconceptualiseren van de pijn. De pijnperceptie verandert van een ongenuanceerd gevoel van gevaar (weefselschade) naar een functionelere perceptie die tot stand komt door een meer gepersonifieerde en integrale kijk op pijn (somatisch, psychologische en sociaal). Pijnreconceptualisatie lijkt daarbij ook andere veranderingen tot stand te brengen, zoals een verminderde bewegingsangst, minder catastroferen en een hogere zelf-effectiviteit. Dit bij elkaar leidt tot minder pijn en beter functioneren. Voor ouderen zijn er mogelijk binnen deze interventies verschillende aanvullende uitdagingen, onder meer de veelgehoorde overtuiging dat op hogere leeftijd pijn normaal en onvermijdelijk is. Ook hebben zij mogelijk een negatievere houding ten opzichte van pijngerelateerde interventies en meerdere pijnlijke plekken in het lichaam. Daarnaast kunnen beperkingen in visus, gehoor en cognitieve vermogens het volgen van een pijneducatie-programma bemoeilijken. Het doel van deze studie was om de ervaringen vast te leggen van ouderen die een interventie hebben ondergaan, bestaand uit een combinatie van pijn-neuro-educatie en oefentherapie. Deze kennis kan helpen om de programma’s beter op maat te maken voor de leeftijdsgroep.

Methode en resultaten

Aan de studie namen mensen deel die doorverwezen waren naar deze gecombineerde interventie vanwege chronische musculoskeletale pijn. Bij 14 mensen werd door middel van semi-gestructureerde interviews in kaart gebracht wat hun ervaringen waren met het 8-weekse programma. Dit gebeurde in focusgroepen. De leeftijd lag tussen de 55 tot 83 jaar. Hieruit kwamen drie hoofdthema’s met een aantal subthema’s naar voren:

1. reconceptualisatie van pijn,
   • cognities
   • zelf-effectiviteit
   • emoties
   • gedrag
2. motiverende factoren en
3. waargenomen verbeteringen.

Pijnreconceptualisatie

Pijnreconceptualisatie werd geïllustreerd aan de hand van veranderd taalgebruik van de patiënten. Het beter begrijpen van de pijn droeg bij aan minder negatieve gedachten over de pijn, en minder catastoferen. Daarbij gaven een aantal mensen ook aan dat hun opvatting over fysieke activiteit veranderde door de educatie. Waar mensen eerst bang waren om te bewegen, zagen ze na de educatie in dat het juist goed is om te bewegen voor het algehele welzijn. De pijneducatie hielp mensen beter om te gaan met de pijn en bijkomende symptomen, waardoor ze minder negatieve emoties ervoeren en ze hun gedrag ten goede aanpasten.

Motivationale factoren

De motivationele factoren die genoemd werden waren: dat het programma gegeven werd in een groep, de communicatie en de relatie met de fysiotherapeut en persoonlijke factoren (leren over de pijn, verbeteringen etc). Vooral de mogelijkheid om te praten over de pijn en daarin begrepen te worden, noemden de deelnemers als positief.

Waargenomen verbeteringen

De waargenomen verbeteringen die in de focusgroepen genoemd werden waren:  verbeteringen in slaap, welzijn en activiteiten of de mogelijkheden om dagelijkse activiteiten uit te voeren.

Conclusie en opmerkingen

Ook voor oudere volwassenen met chronische pijn zijn de concepten van pijn-neuro-educatie goed te begrijpen en toe te passen. Hierdoor gaat de pijn een andere rol in hun leven spelen. De kwaliteit van leven neemt toe. Dit had positieve gevolgen voor hun emoties, gedrag, zelf-effectiviteit en fysieke beweging. Het pijncatastroferen en de bewegingsangst namen af, waardoor mensen ook fysiek actiever werden. Bij 2 van de 14 mensen sloeg de educatie niet goed aan. Mogelijk zou een meer op maat gemaakte interventie een beter effect geven, suggereren de auteurs. De combinatie van educatie en oefeningen vormden volgens de mensen een positieve bijdrage aan het dagelijkse leven. Het feit dat de interventie in een groep plaatsvindt en een goede relatie met de fysiotherapeut werden het hoogst gewaardeerd door de deelnemers. De auteurs concluderen dat de interventie succesvol is. Ze raden fysiotherapeuten aan om ook bij ouderen pijneducatie aan een oefenprogramma toe te voegen. Dit vermindert de impact van pijn op het leven van de oudere patiënt en verhoogt de motivatie om fysiek actief te zijn.

Bron:  Heleno E., Andias R., Silva AG. (2021). What do community-dwelling older adults with chronic pain value in a program of combined pain neuroscience education plus exercise? Patient Educ Couns. Apr 27;S0738-3991(21)00282-2.

Foto bij artikel door Yuri_Arcurs / iStock