Verwachting van pijn remt de motoriek bij angstige patiënt

Een pijnstimulus kan de excitatie van de primaire motorische cortex veranderen. Een pijnlijke stimulus op de huid zorg bijvoorbeeld voor inhibitie van de corticospinale activiteit richting de armen. In sommige onderzoeken vindt men een differentiële respons bestaande uit inhibitie van de hand musculatuur en facilitatie van de arm musculatuur. Dit patroon van inhibitie en facilitatie komt overeen met de terugtrekreflex: de hand laat het object los en de arm trekt terug.
De auteurs van dit artikel onderzochten of verwachting van een pijnlijke stimulus dezelfde corticospinale inhibitie geeft als een daadwerkelijk pijnlijke stimulus. De auteurs beperken zich tot de distale musculatuur (duim) omdat daar alleen inhibitie plaatsvindt (en geen facilitatie) als onderdeel van de defensieve motorrespons. Ze combineren een klassieke conditionering paradigma met motor evoked potentials (MEP) metingen in de distale musculatuur. Deze MEP werden opgewekt door transcranial motor stimulation (TMS). Mooi illustratief voorbeeld van TMS:

De onderzoekers verwachten dat tijdens het paren van een pijnlijke elektrische stimulus aan een neutrale stimulus (conditionering) er een duidelijke inhibitie plaatsvindt van motor evoked potentials (MEP) in de duim. Ze verwachten dat een soortgelijke inhibitie ook plaatsvindt als de pijnlijke elektrische stimulus alleen maar verwacht werd, maar uitbleef. Dezelfde conditioneringsopzet werd gebruikt met een niet-pijnlijke stimulus omdat de auteurs wilden weten of het ‘verwachting in het algemeen’ was die de motorische inhibitie veroorzaakte. Als laatste punt wilden de auteurs onderzoeken of angstigheid als persoonstrek deze defensieve motorische inhibitie kan versterken.

Methode

Tweeënveertig gezonde vrijwilligers (19-29 jaar) werden toegewezen aan de pijn conditioneringsgroep of niet-pijn conditioneringsgroep. In essentie werd een geconditioneerde stimulus (geluid en gekleurd vierkant) aangeboden op een computerscherm. In de helft van de aanbiedingen bleef het daarbij. Dit is de baseline waartegen vergeleken wordt.
In de andere helft van de aanbiedingen volgde daarop een ongeconditioneerde stimulus. In de pijngroep was dit een pijnlijke elektrische stimulus aan de pink, in de niet pijngroep was dit een niet-pijnlijke elektrische stimulus. Deze al dan niet pijnlijke stimulus volgde in 37,5% van de gevallen direct na het gekleurde vierkant. In 12,5% van de gevallen volgde deze pijnlijke stimulus niet (en werd die dus alleen maar verwacht).

Resultaat

Tijdens de conditioneringsprocedure waarbij daadwerkelijk een pijnlijke schok volgde na het gekleurde vierkant trad er inhibitie op van de MEP is de duimmusculatuur. Deze inhibitie trad ook op als er af en toe geen schok volgde (en deze dus alleen maar werd verwacht). De motorische remming was dan wel wat minder sterk. In de groep waar deze gehele procedure met een niet-pijnlijke elektrische stimulus uitgevoerd werd trad er in het geheel geen motorische inhibitie op. Het is dus de pijnlijke stimulus zelf of de verwachte pijnstimulus die deze inhibitie in de primaire motorcortex veroorzaakt, maar niet ‘verwachting’ meer in het algemeen.
Interessant is dat er slechts één relatie bleek tussen de sterkte van de motorische inhibitie en een angst-trait vragenlijst (STAI-trait). Dit trad alleen op in de pijnlijke conditioneringsgroep, en dan alleen in die trials waar de pijnlijke schok wel verwacht werd, maar uitbleef. Kortom angstigheid als persoonlijkheidstrek lijkt vooral bij verwachting van pijn een remmende invloed te hebben op de distale musculatuur.

Opmerkingen samenvatter

Dit zijn interessante bevindingen. Ten eerste zal men bij daadwerkelijke pijn ‘slapte of onwil’ ervaren om die ledemaat te bewegen. Dit is onderdeel van de defensieve motorische respons. Maar deze respons treedt ook op als men de pijn alleen maar verwacht. Dit onderzoek laat ook zien dat bij angstige mensen dit nog sterker optreedt. Deze remming is niet zozeer een welbewuste keuze, maar vindt relatief autonoom plaats. Deze respons is normaal gesproken adaptief. Voorzichtigheid is immers vaak geboden bij pijn. Tegelijkertijd is dat juist ook de valkuil van veel chronische pijnpatiënten, ze bewegen daardoor juist te weinig.
Dit onderzoek laat zien dat de verwachting van pijn het brein als het ware uitzet voor wat betreft bewegen. Hier zien we direct ook het belang van beweeginterventies die mentaal-emotioneel de aandacht in positieve zin weglokken bij (verwachting van) pijn. Even ‘de pijn vergeten’, zegt men wel eens. Dat kan bijvoorbeeld plaatsvinden tijdens oefenen in samenspel met een positieve en sociale fysiotherapeut. Deze ‘enriched sociale context’ zorgt dan voor de ‘afleiding’. Ook dansant bewegen is een goede optie. De muziek zorgt niet alleen dat ritme en coördinatie als het ware bottom-up opgepakt wordt, maar zorgt ook voor prettige fysiek-mentaal-emotionele afleiding waardoor de hierboven beschreven disfunctionele motorische remmingen wegvallen. Belangrijk is natuurlijk wel dat de patiënt zich gradueel qua intensiteit overgeeft aan het dansante fysiotherapeutische bewegen, zodat ze niet in hun pijn bevestigd worden. Ook andere lichaamstechnieken kunnen ingezet worden die een hoge mate van mentale absorptie vragen in combinatie met gemak en plezier. Men kan daarbij denken aan Tai Chi of bewegingen uit de Feldenkrais methode.