Pilates en pijn-neuroscience-educatie bij knieartrose

Er zijn al enkele onderzoeken die aantonen dat Pilates gunstige effecten heeft bij osteoartrose, reumatische artritis en totale knie artroplastiek. Het voordeel van Pilates is dat het niet alleen effect heeft op kracht en uithoudingsvermogen, maar dat het ook de coördinatie, proprioceptie, en het lichaamsbewustzijn kan verbeteren. Soms ziet men een sterker effect van Pilates op pijn en beperkingen bij knieartrose, dan meer geïsoleerde spierversterkende knie oefeningen.

Om Pilates meer tot een biopsychosociale interventie te maken kan het aangevuld worden met pijn-neuroscience-educatie (PNE). Door het vergroten van de kennis van de patiënt over de vele processen die spelen bij chronische pijn, kan de patiënt een meer realistische en constructieve kijk op zijn pijn ontwikkelen. Beperkende en negatieve opvattingen kunnen verminderen, waardoor de patiënt minder angstig voor de pijn wordt, minder catastrofeert, en openstaat voor een meer positieve en actieve aanpak van de pijn. Er zijn effectonderzoeken die aantonen dat pijn-neuroscience-educatie inderdaad deze positieve effecten heeft bij chronische pijn. Toch laat de literatuur zien dat fysiotherapeuten pijnmanagement technieken nog te weinig inzetten. Deels omdat er op dit gebied nog een gebrek aan kennis en vaardigheden is.

De auteurs van het artikel dat we hier samenvatten, onderzochten wat de meerwaarde is van het toevoegen van pijn-neuroscience-educatie aan een oefenprogramma van Pilates, bij patiënten met knieartrose. De primaire uitkomstmaten zijn pijn en fysieke beperkingen. De secundaire uitkomstmaten zijn pijn catastroferen, kinesiofobie, pijn self-efficacy, en fysiek functioneren.

Methode

Aan dit onderzoek deden 54 deelnemers met knieartrose mee. Drie deelnemers maakten de studie niet af. De deelnemers werden random toegewezen aan een groep met pijn-neuroscience-educatie en pilates of aan een groep met alleen pilates. De knieartrose was bevestigd door formele classificatiesystemen en het beoordelen van röntgenfoto’s door een orthopeed. De pijn mocht niet hoger zijn dan 80 op een schaal van 0 tot 100.

Metingen

Eén week voor aanvang van de interventieperiode vulden de deelnemers een aantal vragenlijsten in en werd er een functieonderzoek gedaan. De uitkomstmaten waren:

• Pijn en fysieke beperkingen: Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis (WOMAC).
• Pijncatastroferen: Pain Catastrophizing Scale (PCS).
• Kinesiofobie: Tampa Scale for Kinesiophobia (TSK).
• Self-efficacy: Pain Self-Efficacy Questionnaire (PSEQ).
• Functie: Timed “Up & Go” (TUG).

Interventies

Pijn-neuroscience-educatie: deze bestond uit drie sessies van 30 tot 60 minuten gebaseerd op het artikel van Nijs, e.a. (2011). Daarbij werd aandacht gegeven aan de neurofysiologie van pijn, perifere sensitisatie en centrale sensitisatie. Het gesprek werd opgenomen zodat de deelnemer dit thuis naar behoeven kon beluisteren.

Pilates oefeningen: alle deelnemers kregen vierentwintig groepssessies Pilates, verspreid over acht weken. Drie sessies per week. De sessies duurden een uur. De deelnemers in de combinatiegroep van pijn-neuroscience-educatie en pilates, kregen deze sessies van dezelfde fysiotherapeut. Dit had als voordeel dat de informatie consistent gegeven werd en ook tijdens de pilateslessen op de pijn-neuroscience-educatie teruggekomen kon worden.

De pilates sessies werden rond 6 principes van Pilates opgebouwd:

• Centreren: de aandacht naar het centrum van het lijf brengen, zodat zowel stabiliteit als het doorgeven van krachten beter mogelijk wordt.
• Controle: elke oefening compleet en bewust gestuurd uitvoeren.
• Precisie: de oefeningen heel precies uitvoeren en deze precisie de gehele oefening handhaven.
• Concentratie: volledige aandacht bij de oefening en met volle commitment.
• Adem: de adem op een bewuste en functionele manier ingezet.
• Flow: de bewegingsenergie op een vloeiende manier door het systeem heen laten lopen.

Deze 6 principes maken dat Pilates een sterk coördinatieve en mindful-proprioceptieve oefenvorm is.

Resultaat

De primaire uitkomstmaten bestaande uit pijn en fysieke beperkingen nemen procentueel gezien in de combinatie van pijn-neuroscience-educatie en Pilates iets sterker af dan in de alleen Pilates groep. Dit bereikt echter geen statistisch significant verschil. Op de secondaire uitkomstmaten werden er wel significante verschillen gevonden tussen de twee groepen. De combinatie van pijn-neuroscience-educatie en Pilates gaf een sterke verbetering op pijn catastroferen, kinesiofobie en self efficacy, dan de alleen Pilates groep.

Op functie (TUG) werden er geen verschillen gevonden tussen de groepen.

Opmerkingen samenvatter

Op zich is dit een mooi onderzoek dat laat zien dat beide groepen na acht weken minder pijn en minder fysieke beperkingen hebben. De pijn vermindert bijvoorbeeld met ¼ tot 1/3. Mooi om te zien dat het toevoegen van pijn-neuroscience-educatie aan Pilates vooral een effect heeft op de psychologische uitkomstmaten bestaande uit: catastroferen, kinesiofobie en self-efficacy. Juist deze drie elementen rondom de pijn zijn belangrijk om een interventie meer dimensionaal, biopsychosociaal te maken. Pilates is om verschillende redenen (kracht, coördinatie, lichaamsbewustzijn) een goede keuze bij osteoartritis van de knie. Het toevoegen van pijn-neuroscience-educatie is noodzakelijk, om Pilates tot een volwaardige interventie te maken bij chronische pijn.

Voor fysiotherapeuten die geïnteresseerd zijn in het toepassen van Pilates binnen de fysiotherapie is er een negendaagse cursus: Fysiopilates.

Bron: Rabiei, P., Sheikhi, B., & Letafatkar, A. (2023). Examining the influence of pain neuroscience education followed by a Pilates exercises program in individuals with knee osteoarthritis: a pilot randomized controlled trial. Arthritis Research & Therapy, 25(1). https://doi.org/10.1186/s13075-023-03079-7

Foto bij artikel Ilbusca / iStock.