Observeren van bewegingen verhoogt de pijndrempel

Pijn heeft een negatief effect op het motorische functioneren, en omgekeerd heeft het motorisch functioneren invloed op de pijn. De thalamus is een belangrijke verbindende schakel tussen deze twee systemen. De thalamus projecteert bijvoorbeeld naar de motorische cortex en de motorische cortex projecteert naar pijn regionen in de thalamus. Transcraniale magnetische stimulatie (TMS) van de primaire motorische cortex kan neuropatische pijn verminderen. Mentale verbeelding van motorische activiteit kan ook pijn verminderen. De thalamus is de structuur die het sterkst geactiveerd is bij mentale verbeelding. Het observeren van bewegingen geeft een verhoogde corticospinale excitatie. Mogelijk beïnvloedt bewegingsobservatie de nociceptie via de thalamus en pijngerelateerde netwerken.
De auteurs wilden onderzoeken of het observeren van hand bewegingen de pijnperceptie vermindert en of deze vermindering gecorreleerd is met corticospinale excitatie of intracorticale inhibitie. Het observeren van handbewegingen werd vergeleken met het observeren van bewegende geometrische figuren.

Methode

Dertig gezonde mannelijke vrijwilligers werd random toegewezen aan een experimentele- of een controle groep. In de experimentele groep observeerde men de handbewegingen van de linkerhand. In de controle groep observeerde men bewegende geometrische figuren. Voorafgaande aan dit observeren en direct daarna werd via TMS de corticale excitatie van de primaire motorische cortex bepaald en via druk algometrie de pijndrempel.
De beide groepen kregen het observatie materiaal in een 20 minuten durende film aangeboden. In de handbewegingen groep zag men een linkerhand en vingers allerlei bewegingen maken. De proefpersoon moest inbeelden dat dit bewegingen waren van zijn eigen linkerhand. Ze moesten echter zelf de eigen hand stil houden. In de controle groep zag men blokjes en driehoeken in het scherm bewegen.
De motor-evoked potientials (MEPs), opgewekt door TMS, werden opgemeten ter hoogte van de eerste interosseus dorsalis.

Resultaten

De pijndrempel is in de linker hand toegenomen direct na het observeren van de film met handbewegingen in vergelijk met het observeren van geometrische figuren. In de rechter hand daalde juist de pijn drempel. Het opwekken van MEPs via TMS toonde aan dat door de observatie van linker handbewegingen de rechter corticale handregio minder geïnhibeerd was.

Opmerkingen samenvatter

Dit onderzoek past bij de ontwikkelingen die er gaande zijn op het gebied van graded movement imagery. Dit is een ontwikkeling die al jaren geleden ingezet is. Een prachtig onderzoek was bijvoorbeeld het onderzoek uit 2007 van een paraplegische patiënt met pijn die naar een film keek waarin het leek alsof hij zijn eigen benen bewoog. Virtueel lopen helpt paraplegische patiënten met chronische pijn.
In dat kader kan het kijken naar bewegen van mensen in het dagelijks leven, tijdens sport of bijvoorbeeld tijdens ballet een positief effect hebben op de pijn. Voorwaarde daarbij is dat de pijn patiënt zich empatisch-motorisch inleeft in de bewegende persoon die hij/zij observeert. Dat vraagt een actieve intentionele wijze van observeren die verschilt van het op automatische piloot waarnemen. Bij het alledaagse waarnemen ligt het accent meer op het ‘verhaal’ dat zich ontvouwt en minder op bewust en actief motorisch inleven. Mindfulness training hier helpen. Het leert de patiënt meer wakker te observeren.

Het gaat bij mindfulness primair om het helder en alert observeren van de eigen adem, houding en handelen en zelfs van gedachten en gevoelens. Op zicht blijkt deze vorm van mindfulness training al heilzame effecten op pijn te hebben. Interessant is dat in de oude boeddhistische teksten de mindfulness training zowel gericht is op het bewuste observeren van zichzelf als het bewust observeren van een ander. Je zou dat laatste mindful empatisch observeren kunnen noemen.

Binnen de cursus pijn- en stressmanagement technieken bieden we fysiotherapeuten en patiënten op internet een kort filmpje aan van een eenvoudige Tai Chi bewegingssequentie. De patiënt wordt gevraagd dit nauwkeurig na te doen. Dat impliceert natuurlijk het nauwkeurig observeren van de bewegingen en dat vertalen naar de eigen lichamelijkheid. Het mag duidelijk zijn dat door deze intensieve observaties onder andere de primaire motorische cortex geactiveerd wordt. Via corticothalamische banen kan er vervolgens pijndemping optreden.
Interessant is ook dat in de Feldenkrais methode bewegingen doorgaans juist niet voorgedaan worden. Dit om de cliënt zijn eigen bewegen te laten ontdekken. Dat is een goed argument. Echter, je kunt ook besluiten om als fysiotherapeut juist wel allerlei coördinatieve en in complexiteit toenemende bewegingen voor te doen, met de vraag aan de patiënt deze alleen maar te observeren alsof hij/zij ze zelf doet. Dat kan al pijnverlichting geven, en mogelijk enige reductie van kinesiofobie. Bovendien zet het de motorische programma’s klaar voor daadwerkelijke uitvoering. Dat zou dan een volgende stap kunnen zijn voor de chronische pijnpatiënt. Praatje, plaatje, daadje is zo’n verkeerde keuze nog niet.