Mindfulness training bevordert positieve relaxatie ervaring van gezondheidswerkers

Emotionele uitputting, een centraal kenmerk van burn-out, zou volgens onderzoek van de auteurs bij 32% van de artsen voor komen. Deze negatieve emotionele toestand heeft nadelige consequentie voor de gezondheid van de arts en de kwaliteit van de geleverde zorg. Positieve emoties zijn slechts bij 6% tijdens het werk aanwezig. Dat is jammer want positieve emoties kunnen de gezondheid en het mentale welzijn juist sterk ondersteunen. Mindfulness training is een bewezen effectieve methode om positieve emoties te faciliteren.
Smith (2007) stelt dat de ontspanningservaring (Relaxation states: R-states) die optreedt tijdens of na een ontspanningsoefening in vier categorieën valt:

1. Basis relaxatie: slaperig, lichamelijk ontspannen, onthecht, mentaal ontspannen, rustig, verfrist.
2. Positieve energie: vitaal, blij, dankbaar, liefdevol, optimistisch.
3. Mindfulness: rustige geest, helder gewaar zijn, acceptatie, flow.
4. Trancedentie: verwondering, mysterieus, tijdloos.

Positieve emoties zijn echter minder onderzocht in het kader van werk dan stress-arousal of neurofysiologische aspecten.
Relaxatie inzetten voor stressmanagement en herstel van klachten is feitelijk een negatieve doelformulering: je wilt dan van iets af, iets kwijt raken. Een andere manier om welzijn te verhogen is nastreven wat je wel wilt hebben, bijvoorbeeld vitaliteit.
Hoewel er goede programma’s bestaan ten aanzien van mindfulness training of werk gerelateerde stressmanagement training, wordt dit echter weinig aangeboden als nascholing voor de gezondheidswerker zelf. Zelfzorg wordt blijkbaar gezien als een persoonlijke verantwoordelijkheid.
Omdat er relatief weinig onderzoek gedaan is naar het effect van mindfulness training op positieve emotionele toestand (positieve relaxatie-states) van artsen deden de auteurs van dit artikel hier een onderzoek naar.

Methode

Aan dit onderzoek deden 42 artsen mee. Ze waren gemiddeld tien jaar werkzaam in een publieke of privé praktijk.

Metingen

• Mindfulness: Five Facets of Mindfulness Questionnaire (FFMQ).
• Positieve emoties: Smith Relaxation States Inventory (SRSI-3, Smith 2007). 38-items om 19 R-states te meten in de vier bovengenoemde categorieën.
• Hartfrequentie: voor- en na elke sessie.

De deelnemers werden random toegewezen aan de interventie of aan een wachtlijst-controle groep.
De mindfulness training bestond uit twee fasen. In de eerste fase werd het traditionele Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) programma van John Kabat-Zinn aangeboden. In twee maanden werden 8 sessies van 2,5 uur aangeboden en één stilte dag.
In de tweede fase (behoud-fase) werd er tien maanden lang eenmaal per maand één sessie van 2,5 uur aangeboden.

Resultaten

Na 8 weken MBSR training was er in de interventie groep significante verbetering opgetreden in mindfulness en positieve relaxatie-states ten opzichte van de wachtlijst-controle groep. In de wachtlijst-controle groep was geen verbetering te zien. Bovendien zag mag men een daling in harstfrequentie in de interventiegroep.
In de interventie groep bleek zowel een toename in mindfulness als een afname in hartfrequentie sterkt te correleren met een toename op de vier categorieën van de positieve relaxatie-states.
Na de behoudsfase (10 maanden) bleek veel van de verbetering in mindfulness en verbeteringen in 3 van de 4 categorieën van positieve relaxatie-states zelfs nog verder toe te nemen.

Opmerking samenvatter

Het interessante van dit onderzoek is dat niet zozeer de afname in stressgevoelens gemeten zijn, maar een toename in positieve gevoelens. Ander interessant punt is dat de verbetering na de 8 weken MBSR training nog verder doorzet. Dit is conform de verwachting ten aanzien van zelfregulatie interventies. Men verwacht dat de cliënt iets leert waarmee hij zelf aan de slag kan. In een follow-up hoop je dat dan ook te zien.
Het onderzoek betrof artsen, maar gezien de huidige administratieve belasting en externe auditdruk zullen er ook veel fysiotherapeuten zijn die burn-out zijn of op het punt staan dit te worden. Helaas zien we ook binnen de fysiotherapie dat hier niets voor ondernomen wordt. Ook hier lijkt te gelden: zelfzorg is iets wat je zelf moet regelen.
De opleiding tot mindfulness trainer ‘de mindful fysiotherapeut’ vult deze lacune echter wel op. De cursus is primair bedoeld om fysiotherapeuten te leren het MBSR programma aan patiënten of cliënten aan te bieden. Omdat de fysiotherapeuten tijdens de cursus het programma zelf ook doorlopen plukken ze daar de vruchten van. In de evaluaties zien we dat terug. Aan de ene kant heeft men veel geleerd om mindfulness voor patiënten in te zetten, maar opvallend is ook dat men de cursus als een weldaad heeft ervaren ten aanzien van het eigen functioneren.