Mindfulness vermindert de invloed van aangeleerde pijnverwachtingen

Er is veel bewijs dat mindfulness interventies de pijntolerantie verhogen, het ongemak van de pijn verlagen en pijnsymptomen verminderen bij diverse chronische aandoeningen. Interessant is dat mindfulness interventies dat op een andere manier doen dan cognitieve interventies zoals; afleiding, onderdrukken, placebo en de pijn herkaderen. Deze cognitieve interventies hebben vaak een directe remming op het pijnsysteem. Bij mindfulness interventies lijkt het anders te werken. Daar zie je dat de sensorische verwerking van pijnlijke stimuli juist wat toeneemt, terwijl de cognitief-affectieve evaluatie van de pijnstimulus afneemt. Dit patroon van toegenomen sensorische verwerking en tegelijkertijd afgenomen evaluatie past bij de intentie van mindfulness. Mindfulness moedigt het openstaan voor stimuli aan, dus ook voor pijnlijke stimuli. Ze doet dit in combinatie met een neutrale, observerende, en accepterende attitude. Mindfulness traint een betere objectieve waarneming van de pijn en tegelijkertijd een minder emotioneel er door geraakt worden. Een andere manier om dit te verwoorden is dat de actuele hier en nu ervaringen voorrang krijgen op oudere herinneringen, verwachtingen, en attitudes over pijn. Mindfulness vermindert daardoor de invloed van verwachtingen voorafgaande aan de pijn stimulus. Een studie toont dat ervaren mindfulness mediterenden inderdaad een minder sterke hyperalgesie hebben op een geconditioneerde pijnprocedure.

Een onderzoek paradigma dat goed de relatie tussen mindfulness en pijn verwachtingen kan onderzoeken is het pijn-cueing paradigma. In essentie blijkt dat een zelfde warmte stimulus als pijnlijk ervaren wordt als deze voorafgegaan wordt door een geconditioneerde hoge pijn cue en als minder pijnlijk als deze voorafgegaan wordt door een geconditioneerde lage pijn cue. Je mag verwachten dat patiënten die getraind zijn in mindfulness minder beïnvloed worden door deze hoge- of lage geconditioneerde pijncues, omdat de actuele sensorische stimulus voorrang krijgt op (geconditioneerde) verwachtingen. Bovendien mag je verwachten dat mindfulness daarin verschilt ten op zichtte van ’onderdrukken’ Onderdrukken als pijn-coping is een cognitieve interventie gericht op het sluiten van de sluis van de sensorische receptie. De auteurs van dit artikel deden hier een onderzoek naar.

Methode

De onderzoekers gebruikten de volgende visuele pijncues. Een cue is een signaal die de verwachting oproept waarin hij geconditioneerd is. Ze gebruikten drie typen visuele pijncues: lage pijncues, nieuwe cues, hoge pijncues. En ze vergelijken dat met deelnemers die mindfulness inzetten versus deelnemers die onderdrukken inzetten. De auteurs keken wat het effect was op anticipatie angst, pijnintensiteit en pijn onplezierigheid.

De participanten

Aan deze studie deden 68 gezonde vrijwilligers mee. De helft daarvan was vrouwelijk en de gemiddelde leeftijd was 27 jaar. Geen van de deelnemers had eerdere ervaring met mindfulness.

Het pijn-cueing paradigma

Het pijn-cueing paradigma was verdeeld in een verwervingsfase (conditionering) en een testfase. De verwervingsfase zag er als volgt uit: er werd een hoge pijncue op het beeld getoond of een lage pijncue. Deze onderscheidden zich van elkaar door een andere kleur. De hoge pijncue werd altijd gevolgd door een hoge pijn stimulus, terwijl de lage pijncue altijd gevolgd werd door een lage pijnstimulus. De hoge- of lage pijncue werd voor 4 seconden op het beeld getoond. Daarna volgde een anticipatie fase van 4-6 seconden. Vervolgens werd de pijnlijke- of niet-pijnlijke warmte stimulus gedurende 12 seconden aangeboden. Op deze manier werd de verwachting van lage- of hoge pijn geconditioneerd. De testfase zag er als volgt uit: opnieuw werden de hoge- of lage pijncue’s aangeboden. In tegenstelling tot de verwervingsfase was nu de warmte stimulus niet hoog of laag in temperatuur, maar altijd gelijk van temperatuur. De pijn was gematigd sterk.

De pijncopinginstructies

Tussen de verwervingsfase en de testfase zat een periode waarin de pijncoping instructie aangeboden werd. De deelnemers werden random toegewezen aan een mindfulness- of onderdrukkingsconditie. De instructie werd 10 minuten aangeboden via een audio-opname en koptelefoon. In essentie bestond de mindfulness instructie uit het open gewaarzijn van de sensaties, gedachten en emoties die verschijnen. Op een niet beoordelende en niet evaluatieve manier, zonder ze te veranderen, te vermijden, of te onderdrukken. De onderdrukkingsinstructie moedigde de deelnemers aan om de sensaties, gedachtes en emoties die opkomen mentaal te blokkeren en niet te laten merken wat ze beleefden.

Resultaten

Anticipatieangst

De anticipatieangst was in de onderdrukking na een hoge pijncue hoger dan in de mindfulness groep. Dit verschil in anticipatie zag men niet na een lage pijncue. Het verschil is marginaal en net niet significant (pp is 0.06).

Pijnintensiteit

Samenvattend is er een tendens dat in de onderdrukkingsgroep de geconditioneerde hoge of lage pijncues wel een effect hebben op de pijn intensiteit, maar in de mindfulness groep niet. Dit zou passen bij het patroon dat mindfulness openstaat voor sensorische informatie en in die zin minder door verwachtingen beïnvloed wordt.

Pijn onplezierigheid

Ook nu blijkt het algemene patroon te wijzen in de richting dat de mindfulness groep minder beïnvloed wordt door de geconditioneerde pijncues in vergelijking tot de onderdrukkingsgroep.

Aanvullend analyseerden de auteurs de vragenlijsten over mindfulness en pijncatastroferen in relatie tot anticipatie angst, pijnintensiteit, en pijn onplezierigheid. Hierbij is de algemene trend dat hoe hoger men scoorde op mindfulness des te lager men scoorde op anticipatieangst, pijnintensiteit en pijn onplezierigheid. Bij een hoge score op catastroferen over pijn zag met het tegengestelde patroon.

Discussie

Dit onderzoek ondersteunt gedeeltelijk de hypothese dat een korte mindfulness instructie de gevoeligheid voor pijncues (pijnverwachtingen) vermindert. Dit wordt vooral aangetoond voor de lage pijncue maar minder voor de hoge pijncue. Deze asymmetrie suggereert dat geconditioneerde hypoalgesie- en hyperalgesie, of anders geformuleerd placebo en nocebo, twee wezenlijk verschillende processen zijn. Ze maken gebruik van verschillende neuronale systemen. Bovendien is geconditioneerde placebo makkelijker uit te doven dan geconditioneerde nocebo. Dus op geconditioneerde nocebo mag je minder invloed verwachten.

Het is belangrijk om voor ogen te houden dat deze korte mindfulness instructie natuurlijk een zwakke afspiegeling is ten opzichte van bijvoorbeeld een volwaardige mindfulness training waarbij de cliënt dagelijks 45 minuten oefent. Ook de mindfulness vragenlijsten correleren volgens het hier beschreven patroon. Hoge scores op mindfulness worden minder beïnvloed door de geconditioneerde lage pijncue. Maar dit verschil is niet aanwezig bij de hoge pijncue. De auteurs halen onderzoek aan van Taylor e.a. 2018 waaruit blijkt dat goed getrainden in mindfulness (meer dan 1000 uur) wel een verminderde respons hebben op de geconditioneerde hyperalgesie. Dat zou betekenen dat om de geconditioneerde verwachting van ‘meer pijn’ te verminderen, er meer training noodzakelijk is.

Opmerkingen samenvatter

Voor fysiotherapeuten die geïnteresseerd zijn in mindfulness en werken met pijnpatiënten is dit interessant onderzoek. De vraag is niet of mindfulness een gunstig effect heeft op pijnintensiteit, pijnbeleving en beperking, omdat dit al voldoende bewezen is. Mindfulness is een waardevolle interventie voor fysiotherapeuten die werken met patiënten met pijn.

Het onderzoek probeert de processen te verhelderen die bij mindfulness spelen. Er zijn duidelijke aanwijzingen dat de gunstige effecten van mindfulness via een geheel andere route lopen dan cognitieve strategieën zoals afleiding of herinterpreteren. Een hypothese is dat mindfulness zorgt dat de actuele sensorische realiteit voorrang krijgt op de verwachte realiteit. Anders gezegd, dat de objectieve pijnstimulus voorrang krijgt ten opzichte van catastroferende pijnverwachtingen. Het huidige onderzoek wat we hier bespreken ondersteunt dat vooral voor verwachtingen over pijnverlichting en het onderzoek van Taylor e.a. 2018 ondersteunt dat ten aanzien van verwachtingen van pijntoename. Daarbij moet opgemerkt worden dat de invloed van mindfulness op verwachtingen van pijntoename duidelijk meer training vraagt.

Breng als fysiotherapeut meer mindfulness in je werk. Zie de opleidingen: de Mindful Fysiotherapeut.

Bron: Vencatachellum, S., Meulen, M., Van Ryckeghem, D. M. L., Van Damme, S., & Vögele, C. (2021). Brief mindfulness training can mitigate the influence of prior expectations on pain perception. European Journal of Pain, 25(9), 2007–2019. doi:10.1002/ejp.1817

Foto bij artikel door RapidEye / iStock