Mindfulness bij slapeloosheid: wat is het bewijs?

Insomnia of slapeloosheid treft naar schatting een derde van de populatie wereldwijd. Insomnia komt voor naast andere diagnoses, maar kan ook een op zichzelf staande diagnose zijn. De meest voorkomende behandelmethoden zijn medicamenteuze en psychosociale interventies, zoals cognitieve gedragstherapie (CBT) en mindfulness. In de meeste landen wordt CBT gezien als primaire behandeling, met een relatief goed effect. Interventies gericht op mindfulness worden ook veel toegepast. Mindful Based Interventions (MBI) bestaan uit korte interventies die mindfulness toepassen, waaronder Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT) en Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR). Bij slapeloosheid blijkt mindfulness klinisch effectief te zijn. Resultaten uit onderzoeken zijn daarentegen nog niet zo eenduidig in de uitkomsten. Dit komt mogelijk mede vanwege de grote variatie in achterliggende diagnoses binnen de groepen mensen met slapeloosheidsklachten, zoals kanker, osteoartritis of mentale problemen. De gevolgen van deze aandoeningen evenals fysieke of psychische comorbiditeiten en bijwerkingen van medicatie, kunnen de effecten van MBI op insomnia beïnvloeden. In deze meta-analyse leggen de onderzoekers gerandomiseerde klinische onderzoeken naast elkaar om te kijken wat het effect is van mindfulness based interventies op insomnia.

Methode en resultaten

Zowel Engelstalige als Chinese databases werden doorzocht. Er voldeden 5 RCT’s aan de inclusiecriteria. Insomnia moest vastgesteld zijn volgens de DSM, ICD of CCMD en er mocht geen sprake zijn van comorbiditeiten. In totaal onderzochten deze 5 RCT’s 520 mensen, waarbij mindfulnessinterventies (n=279) werden vergeleken met een controlegroep (n=241). De MBI-groep kreeg MBI al dan niet gecombineerd met een andere interventie. De controlegroep kreeg een andere (bv medicamenteus) of geen behandeling. De MBI’s duurden 6 tot 8 weken.

Drie onderzoeken gebruikten de Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI) als primaire uitkomstmaat. Deze 3 RCT’s vonden een significante verbetering op het gebied van slapeloosheid vergeleken met de controlegroep. Drie onderzoeken hadden slaapefficiëntie als uitkomstmaat. Deze onderzoeken rapporteerden geen effect van mindfulness op de efficiëntie van slaap.

Conclusie en opmerkingen

Uit deze meta-analyse van RCT’s blijkt dat mindfulnessinterventies effectief zijn in de behandeling van insomnia, gemeten op de PSQI. Effecten op slaapefficiëntie, data van de actigraaf of slaaptijd werden in deze meta-analyse niet gevonden. De PSQI behandelt meer aspecten van slaap, waaronder ook slaaplatentie en functioneren overdag. De auteurs suggereren dat dit (subjectieve) meetinstrument mogelijk sensitiever is op het opsporen van kleine veranderingen in symptomen van slapeloosheid dan de gebruikte (objectieve) meetinstrumenten. De geïncludeerde onderzoeken hadden een duur van 6 tot 8 weken, waarin de metingen voor en na de interventie gedaan werden. Over het effect op de langere termijn kunnen op basis van deze gegevens geen conclusies getrokken worden.

Voor fysiotherapeuten die mindfulness willen leren inzetten tijdens hun behandeling of in groepen is er de cursus de Mindful Fysiotherapeut.

Foto bij artikel door Phoenixns / Sutterstock.

Bron: Yuan-Yuan Wang, Fei Wang, Wei Zheng., Ling Zhang, Chee H Ng,  Gabor S Ungvari, Yu-Tao Xiang (2020) Mindfulness-Based Interventions for Insomnia: A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Behav Sleep Med . Jan-Feb;18(1):1-9.