Verlaagde CO2 niveaus mogelijk de oorzaak van ‘angst voor lichamelijke sensaties’ bij paniekstoornis en niet andersom

Patiënten met paniekstoornis komen veelvuldig bij de fysiotherapeut, vaak onder de diagnose van hyperventilatie klachten of aanvallen. Bij patiënten met paniekstoornis zijn in een aantal onderzoeken disregulaties in de koolzuurspanning van het bloed gevonden (Pco2). Sommige auteurs vinden aanwijzingen voor een hypersensitief suffocation alarmsysysteem. De patiënt krijgt dan bij een toename van het CO2 niveau plotseling het gevoel dat hij te weinig lucht krijgt. Hij gaat dan hyperventileren om de PCO2 niveaus laag te houden. Zie ook: Preter, e.a., 2008. Een andere theorie stelt dat lage PCO2 niveaus door hyperventileren lichaamssensaties geven waar de patiënt bang voor is. Door deze angst gaat hij nog meer hyperventileren en krijgt daardoor meer symptomen en wordt nog angstiger. Een vicieuze cirkel is gevormd.
Eerder onderzoek van deze auteurs toonde aan dat ademtraining waarbij de deelnemer via een ambulatoir apparaatje feedback kregen over het CO2 niveau, behoorlijk effectief bleek. Omdat er echter nog geen eenduidigheid is over de rol van CO2 bij paniek doen de onderzoekers hier nader onderzoek naar.

Methode

De auteurs doen een nadere analyse van de data die verzameld waren in het bovenbeschreven interventieonderzoek (Meuret, e.a., 2008).
35 patiënten met paniekstoornis ondergingen vier sessies van 1 uur ademtraining. De patiënten werden geleerd rustiger te ademen en daarbij het end-tidal PCO2 niveau boven de 35 mm HG te houden (onder deze waarde spreekt men van hypocapnie). De ademfrequentie lag vast en werd met een toon aangegeven: 1e week 13/min, 2e week 11/min, 3e week 9/min en 4e week 6/min. De patiënten kregen een ambulatoir apparaat mee waar ze de PCO2 niveaus tijdens het oefenen konden monitoren. Naast informatie over paniek en de rol van hyperventilatie werden er verder geen interventies gegeven (bijv. geen exposure in vivo of RET).

Metingen

De metingen werden op vijf momenten afgenomen: voor de behandeling, rond sessie 2, 3 en 4, en na de behandeling.

• Angstsensitiviteit: anxiety sensitivity index (ASI). Met 16 vragen onderzoekt men de angst voor onverklaarde lichamelijke sensaties (Reiss, e.a., 1986).
• Respiratoire parameters: baseline end-tidal PCo2 niveaus en de ademfrquentie werden voor de behandeling opgenomen en na elke behandeling.

Met complexe statistische analyses (longitudinal mediation analyses) werden deze herhaalde metingen in de tijd geanalyseerd.

Resultaat

De analyse maakt aannemelijk dat PCO2 niveaus voor een gedeelte de variatie in angstsensitiviteit kan verklaren. Eerder in de tijd gemeten PCO2 niveaus voorspelden de mate van later gemeten angstsensitiviteit en niet andersom. Veranderingen in PCO2 niveaus gingen in de tijd ook vooraf aan veranderingen in ademfrequentie. De ademfrequentie had geen invloed op angstsensitiviteit.

Opmerking samenvatter

Het onderzoek geeft PCO2 niveaus weer een meer centrale rol in de klachtenproductie bij paniekstoornis. Veranderingen in PCO2 niveaus gaan vooraf aan veranderingen in ‘angst voor lichaamssensaties’ (angstsensitiviteit). De uitkomst van behandelonderzoek was gunstig, in die zin dat het PCO2 niveau voor de therapie gemiddeld 32,3 mm Hg was (hypocapnie) en na de therapie 38,2 mm Hg (normocapnie). De angstsensitiviteit neemt met bijna de helft af: van 30,7 voor de therapie tot 17.0 na de therapie.
De auteurs geven nog een waarschuwing : alleen sturen op trager ademhaling biedt geen zekerheid dat men de hypocapnie reduceert. Immers, trager ademhalen gaat doorgaans vanzelf gepaard met dieper ademhalen en kan soms zelfs de hypocapnie versterken (Conrad, e.a., 2007). De auteurs pleiten voor het monitoren van end-tidal PCO2 niveaus tijdens de ademtraining. In ieder geval moet bij het vertragen van de ademhaling ook de ademdiepte in de gaten gehouden worden.