Luisteren naar het levensverhaal van de patiënt bevordert zijn welzijn

Er is een toenemend gebruik van reminiscentie en levensverhalen methoden in de gezondheidszorg. Reminiscentie is het hardop of in stilte memoreren van eerdere ervaringen. Volgens Gibson, 2004 heeft dat vier functies:

• Verlies-steun: Iemand (die we verloren hebben) (dicht) bij ons houden, door herinneringen, foto’s.
• Sociale functie: we vertellen anekdotes over onszelf of de familie, zijn trots, willen indruk maken, een band scheppen, identiteit doorgeven.
• Coping: de daadkracht van eerdere moeilijke tijden weer voor ogen halen: ik heb voor hetere vuren gestaan.
• Cultureel: wijsheden worden doorgegeven. Bovendien leveren persoonlijke verhalen een belangrijke aanvulling op de officiële geschiedenis.

Men kan ook negatief met herinneringen bezig zijn. Men blijft bijvoorbeeld het verleden herkauwen en kan daardoor niet meer in het nu leven of de toekomst positief vormgeven.

Herinneringen als bouwstenen voor het levensverhaal

We zijn ons in meer of mindere mate bewust van ons levensverhaal: we kennen de hoogte en diepte punten, weten waar we staan, wat we zijn en zien waar we heen willen. Zonder levensverhaal is er geen identiteit.
Maar levensverhalen zijn geen feitelijke herinnering maar een (re)constructie: ze veranderen met de tijd en groeien met ons mee. Levens herinneringen vormen als het goed is een coherent verhaal van voortschrijdend zelfinzicht. Vaak draait het verhaal impliciet op de achtergrond mee. Soms echter, moeten we expliciet stilstaan bij het levensverhaal. Dit speelt bijvoorbeeld bij het krijgen van een chronische ziekte. De chronische ziekte zal dan in het levensverhaal ingepast moet worden en/of het levensverhaal aangepast aan de ziekte.
Zonder levensverhaal ontstaan gevoelens van vervreemding en zinloosheid en zo onwelbevinden en ziekte.

Het belang van levensverhalen in onze tijd

Een centraal kenmerk van deze tijd is het wegvallen van tradities en globalisering. Door deze veranderingen moeten we ons constant opnieuw instellen, aanpassen en positie nemen. ‘Vernieuwingen ’geven vrijheid, maar ook radicale twijfel, angst en existentiële onzekerheid. Als we een voldoende coherent en adequaat (eigen ervaring) levensverhaal hebben dan zijn we in staat deze veranderingen met (basis)vertrouwen op te vangen.

Psychologische ontwikkeling

In de eerste jaren van het leven worden de grondtonen van het levensverhaal vastgelegd: optimistisch, pessimistisch. In die begin periode wordt ook het basisvertrouwen in zichzelf, de andere en de wereld opgebouwd. Als men een sterk basisvertrouwen heeft is men in staat onbevangen de wereld te verkennen, durft men zelfstandig te denken en kan men een eigen identiteit opbouwen. Kortom, een goed ontwikkeld basisvertrouwen biedt het fundament voor het ontwikkelen van een goed levensverhaal en identiteit. In de adolescentie is het abstracte denken ver genoeg gevorderd om via reflectie en (re)constructie het levensverhaal echt gestalte te geven.

Zingeving

Veel levensverhalen hebben een onderliggend motief, een persoonlijke mythe, een zingevende grondslag voor het eigen bestaan. Het laat onze levensvisie zien en onze levensdoelen. Carl Gustav Jung stelt dat door de moderne ontwikkelingen het religieuze en spirituele vermogen niet meer aangesproken wordt. Daardoor kunnen we de eenheid van het leven en de verbinding met het geheel niet meer ervaren. In die zin zijn we hiervan afgesneden. Zijn inspanningen zijn erop gericht geweest om dit bewustzijn te herstellen en ons oorspronkelijke zelf in ons levensverhaal te herkennen. Anders gezegd, reflectie op het eigen levensverhaal kan de zin laten zien.

Het wel en wee van reminiscentie

Vooral aan het eind van het leven ontstaat een behoefte om terug te kijken op het afgelegde traject en te reflecteren over de betekenis van het (eigen) leven. Het boek van het leven behoeft als het ware een nawoord. Soms willen we in dit ‘nawoord’ nog conflicten herstellen, mensen nog eenmaal zien. Het gaat om verzoening met het leven, schoonschip maken, etc. Dit is niet eenvoudig als men dit nooit gedaan heeft, er weerstand tegen had of allerlei opvoedingsgeboden nooit onder ogen heeft durven zien.
Als we de hoogte en diepte punten van ons leven een plaats kunnen geven en men het gevoel heeft grotendeels trouw aan zichzelf te zijn gebleven, dan ontstaat een diep gevoel van tevredenheid en integriteit.
Maar niet alle ouderen doen deze life-review. Bovendien kan er op jongere leeftijd al een tussenbalans plaatsvinden.
Een ander moment dat we ons verhaal willen (her)zien is als er ingrijpende gebeurtenissen plaatsvinden. Een trauma, het verlies van een dierbare of het krijgen van een chronisch ziekte moet een plaats krijgen in het levensverhaal. Het levensverhaal moet misschien aangepast worden en zo onze visie op onszelf of de wereld. We moeten een levensverhaal construeren dat ons van slachtoffer van een negatief leven naar een auteur van leven met een positief plot transformeert. Dit proces naar zelfstandigheid en zelfverantwoordelijkheid wordt bevorderd als men in het leven kleine of grote successen meemaakt die het competentie gevoel versterken.
Het vertellen van het levensverhaal kan helpen het welbevinden te vergroten. Onderzoek toont dat het tot expressie brengen van persoonlijke (traumatische) herinneringen het welbevinden verhoogd, een actieve coping geeft en gunstige fysiologische reacties. Vooral het opschrijven van persoonlijk belangrijke gebeurtenissen blijkt dit effect te geven.

Opmerking samenvatter

Het is een bekend gegeven dat een deel van de patiënten tijdens de fysiotherapeutische behandeling fragmenten van hun levensverhaal vertellen. Uit het onderstaande boek blijkt dat dit luisteren naar het levensverhaal van de patiënt geen ijdel tijdverdrijf is, maar dat dit een algemeen herstelbevorderende factor kan vormen. Binnen de fysiotherapeutische context staat het optimaliseren van het bewegend functioneren centraal. Dit is het primaire doel. Dat neemt niet weg dat het bevorderen van het welbevinden en het verminderen van onwelbevinden een secundair doel kan zijn. Het luisteren naar het levensverhaal van de patiënt is daar een middel toe. Doorgaans zal het verhaal zich in fragmenten gedurende verschillende sessie ontrollen. Een in de patiënt geïnteresseerd fysiotherapeut kan dan door de juiste vragen te stellen en door het tonen van belangstelling dit onthullen van het levensverhaal faciliteren.