Somatoforme pijnstoornis, afwijzingssensitiviteit en de fysiotherapeutische relatie

Lonely single girl feeling depressed because of a happy couple laughing on the next bench.

Een somatoforme pijnstoornis betreft pijn bij afwezigheid van een fysieke aandoening of medische conditie. Psychologische factoren staan centraal in het ontstaan en de ernst van de pijnklachten. Feitelijk betreft het een combinatie van biologische en psychologische processen die spelen bij een somatoforme pijnstoornis.

Sensitiviteit van afwijzing

Het gevoel ergens bij te horen (partner, gezin, groep) is een fundamenteel menselijke behoefte. We kunnen niet zonder en gaan disfunctioneren of worden ziek als we het missen. Sociale afwijzing is dan ook pijnlijk. Er zijn mensen die daar extra gevoelig voor zijn. Men noemt dat afwijzingssensitiviteit. Deze mensen ervaren makkelijk afwijzing, ook al is dat misschien niet gaande. En beleven dit als intenser. Mensen met een somatische pijnstoornis hebben vaak een zekere mate van sensitiviteit voor afwijzing ontwikkelend. Ze hebben bijvoorbeeld afwijzing ervaren rondom hun klachten. Fysieke pijn en sociale pijn blijken sterk met elkaar te overlappen qua neurobiologische paden. Vanuit dat model kun je vermoeden dat als iemand sensitief is voor sociale pijn (afwijzing) dat hij mogelijk ook sensitief is voor fysieke pijn.

Ontstaan van afwijzingssensitiviteit

Afwijzingssensitiviteit ontstaat in de vroege jeugd op basis van herhaalde ervaringen van sociale pijn zoals emotionele verwaarlozing of misbruik door een primaire verzorgers. Eenmaal verworven in de jeugd correleert dat met een hogere afwijzingssensitiviteit op volwassen leeftijd. Ook gezinsconflicten, harde opvoeding, onveilige hechting zijn gecorreleerd met het ontstaan van afwijzingssensitiviteit. Mensen met een verhoogde afwijzingssensitiviteit zijn vaak mentaal minder gezond. Afwijzingssensitiviteit ziet men terug bij persoonlijkheidsstoornissen, depressie en angst, en eetstoornissen. De richting tussen afwijzingssensitiviteit en mentale gezondheid is waarschijnlijk bidirectioneel.

Er heeft echter nog geen onderzoek plaatsgevonden naar de aanwezigheid van afwijzingssensitiviteit bij somatoforme pijnstoornissen. Er zijn wel aanwijzingen dat patiënten met een somatoforme pijnstoornis vaker problemen hebben met het interpreteren van sociale signalen, het begrijpen van de psyche van de ander, en emotioneel bewustzijn. De auteurs van het artikel dat we hier samenvatten deden een onderzoek naar de relatie tussen afwijzingssensitiviteit, onveilige hechting en somatoforme pijnstoornis.

Methode

Aan dit onderzoek deden 65 patiënten mee met een somatoforme pijnstoornis en 65 gezonde deelnemers. De beide groepen waren aan elkaar gematched op leeftijd en geslacht. Daardoor werden ze goed vergelijkbaar. Bij deze deelnemers werden de volgende vragenlijsten afgenomen:

  • Afwijzingssensitiviteit: Rejection Sensitivity Questionnaire (RSQ).
  • Hechtingsstijl: Relationship Scale Questionnaire (ReSQ)
  • Trauma’s in de kindertijd: Childhood Trauma Questionnaire (CTQ)
  • Trauma symptomen: Essen Trauma Inventory (ETI)
  • Somatische symptomen: pH Q. Patient Health Questionnaire (PHQ)
  • Mentale gezondheid: Structured Clinical Interview (SCID-I)\

Resultaten

Zoals verwacht waren de twee groepen wat betreft demografische variabelen gelijk aan elkaar. De patiënten met somatische pijnstoornis hadden een hogere afwijzingssensitiviteit dan de gezonde deelnemers. Ze waren significant meer bezorgd over sociale afwijzing en schatten de kans dat sociale afwijzing kan plaatsvinden hoger in. De personen die onveilig gehecht waren ongeacht of dit nu patiënten of gezonde deelnemers waren, hadden ook een hogere afwijzingssensitiviteit ten opzichte van degenen die veilig gehecht waren. Een multiple regressie analyse toonde dat depressieve symptomen, onveilige hechting en moeilijke kindertijd significant bijdroegen aan de sterkte van de afwijzingssensitiviteit.

Opmerkingen samenvatter

Het is zeker dat fysiotherapeuten in hun praktijk patiënten onder behandeling hebben met een somatoforme pijnstoornis. Er is een grote kans dat de fysiotherapeut dat niet altijd doorheeft. Het is wel belangrijk te beseffen dat psychologische factoren bij deze patiëntengroep een belangrijke rol spelen. De aanwezigheid van een verhoogde gevoeligheid voor sociale afwijzing ligt voor de hand. Deze is te herleiden naar een moeilijke vroege jeugd waarbij er bijvoorbeeld sprake is van onveilige hechting of traumatische gebeurtenissen. Bovendien is het belangrijk te beseffen dat het fysieke pijnsysteem en het sociale pijnsysteem grote overlap vertonen. Daardoor is het mogelijk dat als de patiënt meer fysieke pijn aangeeft er feitelijk sprake is van meer sociale pijn.

Het mag duidelijk zijn dat als de fysiotherapeut deze patiëntengroep puur fysiek en biomedisch benaderd het geen oplossing biedt. Het onderliggende proces wordt niet geraakt. Als er onveilige hechting en verhoogde afwijzingssensitiviteit meespeelt dan zijn dat relationele factoren, en verloopt de therapie deels ook via relationele factoren. Dat betekent dat je als fysiotherapeut je best moet doen om een gezonde verbinding met deze patiënt te bewerkstelligen. Een gezonde verbinding die diep betekenisvol voor de patiënt is. Immers dat heeft hij gemist in de vroege jeugd. Die gezonde en diep betekenisvolle verbinding gaat verder dan beleefd en vriendelijk zijn tegen de patiënt. Het vraagt van de fysiotherapeut dat hij zijn hart voor de patiënt opent, afstemt op de patiënt, zich empathisch inleeft, en dit ook naar de patiënt weet te communiceren. Daarnaast moet de fysiotherapeut echt en betrouwbaar zijn. En er moet ook een zekere consistentie zijn in de mate van beschikbaarheid. Deze manier van verbinden met de patiënt kan het pijnlijke mentaal-relationele sjabloon die de patiënt in zijn jeugd verworven heeft vervangen door meer hoopvolle, validerende en constructieve mentale sjablonen van relaties.

We pleiten ervoor dat we binnen de fysiotherapie meer oog krijgen voor verschillen in kwaliteit binnen de therapeutische relatie. Waarbij het niet alleen gaat om het herkennen en voorkomen van een slechte therapeutische relatie. Iedereen begrijpt dat dat sowieso niet OK is. Ook goed contact kan vaak beter. De aanmoediging is om voorbij de alledaagse vriendelijkheid te komen en te komen tot een dieper rakende menselijkheid. Het eerste niveau van goed contact, de alledaagse vriendelijkheid, is een relatief links corticale activiteit. Het rijpe diepe menselijke contact betreft activiteit in de rechter hemisfeer en verbindt ook meer richting hersenstam. Het is deze relatie en ook deze kant van het brein dat we willen bereiken. Het is ook deze relatie die het meest helend is voor de patiënt en zijn pijn.

Bron: Nacak, Y., Morawa, E., & Erim, Y. (2021). High Rejection Sensitivity in Patients With Somatoform Pain Disorder. Frontiers in Psychiatry, 12. doi:10.3389/fpsyt.2021.602981

Foto bij artikel door Mixmike / iStock.

Bron

Peter van Burken

Peter van Burken

Psycholoog / ex-fysiotherapeut. Auteur van Gezondheidspsychologie voor de fysiotherapeut en het boek Mindfulness en Fysiotherapie. Initiator en docent Psychfysio opleidingen.

Zin in een leuke en boeiende cursus?

Kijk dan hier voor inspiratie!

" 3000+ tevreden fysiotherapeuten gingen je voor. "

Nieuwsbrief

Elke twee weken 2 samenvattingen voor fysiotherapeuten. Gratis, al 18 jaar. 6000+ fysiotherapeuten gingen je voor.

Volg ons op facebook:

Database met 1500+ artikelen

2024-2025

Motiverende gespreksvoering en oplossingsgericht coachen

3 dagen. Start 16 mei 2025. Prijs € 495,-…

Acceptance and Commitment Therapy bij pijn

3 dagen. Start 31 januari 2025. Prijs € 495,-…

Vrouw doet pilates oefeningen en voorkomt daardoor rugpijn.

Fysiopilates opleiding

9 dagen. Start 7 januari 2025. Prijs € 1695,-…

Vrouw stretcht mindfull tegen rugpijn.

Belevingsgericht lichaamswerk binnen de fysiotherapie

5 dagen. Start 11 januari 2025. Prijs € 995,-…

De Mindful Fysiotherapeut

8 dagen. Start 6 februari 2025. Prijs € 1395,-…

Werken met beleving en emotie binnen de fysiotherapie

3 dagen. Start 12 maart 2025. Prijs € 595,-…

Dansante Fysiotherapie op basis van Laban/Bartenieff

8 dagen. Start 13 maart 2025. Prijs € 1395,-…

Pijn- en Stressmanagement technieken

3 dagen. Start 22 maart 2025. Prijs € 595,-…

Gezondheidspsychologie voor de fysiotherapeut

5 dagen. Data volgen najaar 2025. Prijs € 995,-…

kngf-logo-klein
keurmerk-fysiotherapie-logo-klein
crkbo_instelling_rgb