Samenwerking fysiotherapeut en psycholoog bij prikkelbare darmsyndroom

Naar schatting heeft 5 tot 15% van de Nederlandse bevolking last van het prikkelbare darm syndroom (PDS). In het Engels Irritable Bowel Syndrome (IBS). Kenmerkend is buikpijn en een verstoorde stoelgang in de vorm van obstipatie en/of diarree. Medische oorzaken zijn voor deze klachten vooralsnog niet te vinden. Veel van deze patiënten reageren niet op medicatie of dieet interventies en daarmee blijft het prikkelbare darm syndroom een belangrijke bron van stress, beperkingen, gezondheidszorgverbruik en financiële kosten. Een veel gebruikte psychologische benadering is cognitieve gedragstherapie. Deze therapie is primair gericht op het veranderen van disfunctionele gedachten, gedrag en psychofysiologische processen. Helaas blijven ook na deze therapie nog vaak symptomen over.

Psychologische kenmerken

In vergelijking tot een gezonde populatie hebben patiënten met het prikkelbare darm syndroom vroeg in het leven vaker een psychologisch trauma meegemaakt. Bovendien hebben patiënten met het prikkelbare darm syndroom vaker interpersoonlijke problemen en zijn zich vaak minder bewust van emoties en neigen ze die te vermijden.

Onderzoek

Wetenschappelijk onderzoek naar het effect van het (h)erkennen, ervaren en uitdrukken van conflict- of trauma gerelateerde emoties toont aan dat dit een gunstig effect heeft bij lichamelijke aandoeningen, maar is nog niet bij het prikkelbare darm syndroom onderzocht. De auteurs willen onderzoeken of een korte training in emotioneel gewaar zijn en emotionele expressie, bestaande uit drie sessies, de klachten bij het prikkelbare darm syndroom kunnen verlichten.

Methode

De patiënten werden verworven via de krant, internet advertenties en folders bij gastro-enterologische kliniek. Men moest minimaal twee keer in de week last hebben van de spastische darmklachten. De onderzoekers wijzen de patiënten random toe aan een van de volgende drie groepen. Een groep krijgt de emotioneel gewaar zijn- en expressietraining. Een groep krijgt een werkzame interventie bestaande uit relaxatietraining. En een groep vormt de controlegroep.

De emotionele gewaar zijn- expressie training werd één keer per week, individueel gegeven. Een sessie duurde 50 minuten. De training bestond uit de volgende onderdelen:

• Sessie 1 omvatte een presentatie van het model en een levensgeschiedenis interview gericht op het verband tussen stress en IBS-symptomen. Huiswerk omvatte expressief schrijven over belangrijke conflicterende relaties.
• Sessie 2 was gericht op het beleven en uiten van vermeden herinneringen en gevoelens gerelateerd aan traumatische of stressvolle relaties. Een conflictueuze interpersoonlijke situatie werd geïdentificeerd en de patiënt werd aangemoedigd om de emoties lichamelijk te ervaren en deze op directe wijze te communiceren: direct, hardop, met een echte intonatie en gezichts- en fysieke expressie naar een “lege stoel”, alsof de andere persoon daar aanwezig was. Zowel gevoelens van (a) macht en onafhankelijkheid (bijv. woede) als (b) verbinding en afhankelijkheid (bijv. verdriet, liefde, gezond schuldgevoel) waren het doel van de training. Huiswerk betrof het monitoren van relaties en de aanwezigheid van indirecte of vermeden communicatie.
• Sessie 3 trainde de deelnemer om directer in relaties te communiceren, en daarin een balans te vinden tussen assertief en verbindende communicatie. Dit werd in rollenspel geoefend. Er werd gezocht naar manieren om emotionele expressie en communicatieve vaardigheden te implementeren in het dagelijks leven.

De drie sessies die de relaxatiegroep kreeg bestond uit progressieve relaxatie, adem ontspanning en geleide fantasie. Dit alles aangevuld met applied relaxation techniques en doelen stellen.

Voorafgaande aan het experiment, en twee weken en 10 weken na het experiment werden de volgende metingen gedaan:

• Klachten-prikkelbare darm: 5-item IBS Symptom Severity Scale (IBS-SSS).
• Kwaliteit van leven: 34-item IBS Quality of Life Scale.
• Angst, depressie, boosheid: subschalen van de 53-item Brief Symptom Inventory.

Resultaten

De emotioneel gewaar zijn en expressie training reduceert op 10 weken follow-up beter de prikkelbare darm klachten dan relaxatietraining, als we dit vergelijken ten opzichte van de wachtgroep. Wat betreft kwaliteit van leven doen beide interventies het evengoed. Echter op angst en depressieve symptomen doet relaxatietraining het relatief goed.

Opmerkingen samenvatter

Het prikkelbare darm syndroom is een veelvoorkomend probleem dat grote stress en ongemak met zich mee kan brengen. Fysiotherapeuten kunnen hier iets in betekenen. Relaxatietraining kan op de korte termijn de klachten verlichten, en op de langere termijn de stemming verbeteren. Tegelijkertijd is ook duidelijk dat dit onvoldoende is en dat ook de emotionele component in de klacht aangepakt moet worden. Twee thema’s zijn daarbij van belang (a) interpersoonlijke conflicten en (b) vroege trauma’s. Sommige fysiotherapeuten, bijvoorbeeld psychosomatisch- of haptonomisch geschoolde fysiotherapeuten kunnen via een communicatieve lichamelijke insteek op dit gebied veelbetekenend zijn voor patiënten. Als echter de doelstelling van de fysiotherapeutische behandeling primair gericht wordt op het verlichten van deze interpersoonlijke conflicten en vroege trauma’s dan is emotie het doelwit en niet meer het bewegend functioneren. De fysiotherapeut sluit dan niet meer aan bij het beroepsprofiel van de fysiotherapeut. Natuurlijk is er plaats binnen de fysiotherapeutische behandelcontext dat de patiënt emoties kan uiten en zelfs leert uiten. Inhibitie van emotie is immers een belangrijke herstel belemmerende factor. Echter, hoe meer specifieke interventies daarvoor ingezet worden en hoe zwaarder het emotionele thema des te meer betreedt de fysiotherapeut het terrein van de psycholoog en psychotherapeut. Samenwerking zoeken ligt dan meer voor de hand.