Aandacht voor lichaamssensaties vermindert overmatige symptoomrapportage

Het veelvuldig rapporteren van symptomen is geassocieerd met aanzienlijke onrust, meer beperkingen en een hoger gebruik van de gezondheidszorg. Logisch, zal je denken, want zo iemand heeft een aandoening. Echter het aantal gerapporteerde symptomen hangt maar deels samen met de fysieke pathologie. Veel van de gerapporteerde symptomen zijn biomedisch niet goed te verklaren. Ook bij ziektes als astma, hartaandoeningen en diabetes rapporteren sommige mensen meer symptomen dan anderen, zelfs wanneer de mate van hun ziekte vergelijkbaar is. Hoewel overmatige rapportage van symptomen en medisch onverklaarbare klachten al vaak bestudeerd zijn, worden ze nog steeds niet goed begrepen. En ook bestaande interventies zijn maar matig effectief.
Studies suggereren dat negatieve karaktereigenschappen sterk geassocieerd zijn met overmatige rapportage van klachten en medisch onbegrepen symptomen. Angst, depressie, gezondheidsangst en negatieve gevoelens zijn inderdaad deels verantwoordelijk voor de variatie in symptoomrapportage, maar er spelen meer factoren mee. Deze zullen eerst goed moeten worden begrepen voordat een effectieve interventie ontwikkeld kan worden.

Somatosensorische amplificatie

De huidige theorieën over medisch onverklaarbare symptomen gaan uit van het concept van somatosensorische amplificatie: een perceptuele eigenschap die gekarakteriseerd wordt door een vergrote emotionele reactiviteit, verhoogde aandacht voor somatische sensaties en de neiging om deze toe te schrijven aan kwaadaardige oorzaken. Hierdoor krijgen waarnemingen die normaal gesproken als irrelevant worden beschouwd grote waarden door de overtuigingen ten aanzien van ziekte.
Uit eerder onderzoek blijkt dat mensen die veel symptomen rapporteren meer aandacht hebben voor lichamelijke sensaties, maar in combinatie met negatieve gevoelens de lichamelijke sensaties, zoals tactiele stimuli, juist vermijden. In een studie van Brown et al (2008) bleek dat mensen met hoge rapportage van symptomen sneller reageerden op een tactiele cue dan op een visuele cue, vergeleken met een controlegroep, wat suggereert dat er een bias is in de aandacht voor het lichaam. Dit was alleen het geval als de cue volgde op een bedreigende stimulus. De zelfgerapporteerde somatosensorische amplificatie was juist geassocieerd met een verminderde tactiele bias, wat lichaamsvermijding suggereert.
In deze studie kijken de onderzoekers of tactiele perceptuele drempels, lichaamsgerichte aandacht en somatische misperceptie voorspellend zijn voor het rapporteren van somatische symptomen, gezondheidsangst en het gebruik van gezondheidszorg.

Methode

In dit prospectieve cohortonderzoek werden eerstelijns patiënten tussen 18 en 50 jaar gevraagd deel te nemen. De tactiele perceptuele drempel, somatische misperceptie en lichaamsgerichte aandacht werden gemeten, evenals de klinische variabelen: symptoomrapportage, gezondheidsangst en gebruik van de gezondheidszorg. De onderzoekers berekenden de longitudinale relaties tussen de perceptuele-attentie variabelen en de klinische variabelen. De lichaamsgerichte aandacht werd getest doormiddel van een aangepaste versie van de modality bias task (MBT; Brown et al). In deze taak krijgen mensen via foto’s stimuli te zien van verschillende bedreigingen voor het lichaam, wisselend in ernst. Hierbij meten de onderzoekers de impact hiervan op de aandacht voor visuele en tactiele prikkels. Alle variabelen werden bij baseline en 6 maanden later gemeten.

De volgende metingen werden gedaan:

• Symptoomrapportage, met de 15-item Patient Health Questionnaire (PHQ-15; [3]). Deze lijst benoemt een somatisch symptoom en de deelnemer scoort per symptoom in hoeverre hij of zij daar in de afgelopen 4 weken last van heeft gehad.
• Gezondheidsangst, met de short-form health anxiety inventory (HAI). Dit is een vragenlijst met 18 items over hoe de deelnemer zich voelde in de afgelopen 6 maanden.
• Gebruik van gezondheidszorg, met een zelf ontwikkelde vragenlijst van 14 items.
• Somatische misperceptie, gemeten met de Somatic Signal Detection Task (SSDT).
• Perceptuele drempel, bereken met gegevens uit de Somatic Signal Detection Task (SSDT) waarin individuele verschillen in de ervaringen van somatische mispercepties worden gemeten.
• Angst als karaktereigenschap, gemeten met de trait-component schaal van de State-Trait Anxiety Inventory (STAI-T)
• Depressie en angst, gemeten met de Brief Symptom Inventory (BSI).

Resultaten

Bij baseline werden 109 mensen getest. Er deden nog 72 deelnemers mee aan de follow-up 6 maanden later. Mensen die bij baseline de aandacht weghielden van het lichaam hadden – in tegenstelling tot de verwachting – een toegenomen in plaats van afgenomen symptoomrapportage zes maanden later. De perceptuele drempel en somatische misperceptie hadden geen voorspellende waarde voor de uitkomsten na 6 maanden.

Conclusie en opmerkingen

De uitkomsten van dit onderzoek suggereren dat vermijden van aandacht voor het lichaam, meer dan toegenomen aandacht voor het lichaam, bijdraagt aan de ontwikkeling van rapporteren van symptomen. Een toename in aandacht voor het lichaam leidde juist tot minder rapportage van symptomen op een later tijdstip. De auteurs suggereren dat bij mensen met onbegrepen medische klachten of overmatige rapportage van symptomen een interventie gericht op lichamelijke sensaties, zoals een mindfulness bodyscan of bewustwording van de hartslag, effectief kan zijn om fysieke symptomen, somatische misperceptie en gezondheidsangst te verminderen. Deze interventies vergroten op emotioneel neutrale wijze de aandacht op het lichaam en verminderen lichamelijke vermijding.