Mindfulness bevordert de random variabiliteit in bewegen en daarmee de ‘bewegingsvrijheid’

Mensen zijn gewoontedieren, ook wat betreft het motorisch functioneren. Ook al kunnen wij artrogeen gezien met een ledemaat een enorm gevarieerde bewegingsruimte gebruiken, toch bewegen we ons in relatief stereotype patronen. In die zin is de capaciteit voor het genereren van random bewegingen binnen de motorische aansturing beperkt. Je zou dat ook als volgt kunnen formuleren. Het is moeilijk om volledig vrij en spontaan nieuwe bewegingen te maken. Binnen de Zen traditie had men dat al ontdekt. Men kwam er achter dat het bijna onmogelijk is om op een vel papier een set random stippen te maken waarin geen patroon zichtbaar is. Evolutionair gezien is het kunnen genereren van variabiliteit enorm belangrijk gebleken voor het goed kunnen oplossen van problemen. Neuringer (2004) houdt een uitgebreid pleidooi dat het bevorderen van variabiliteit het leren van nieuwe responsen, creativiteit en het probleemoplossend vermogen op vele gebieden bevordert. Ook binnen de context van motorische controle is dat aangetoond. De auteurs van dit artikel geven als voorbeeld dat experts in pistoolschieten juist een grote variabiliteit in gewrichtsbewegingen tijdens het richten laten zien, terwijl de variabiliteit rond de kogel inslag juist kleiner is. De bewegingsvariabiliteit kan bevorderd worden doordat men bijvoorbeeld de patiënt laat oefenen onder verschillende leeromstandigheden en met verschillende instructies.
Bij het aanleren van een motorische vaardigheid ziet men vaak dat men op een gegeven moment niet meer verder komt. Men heeft een plateau bereikt waar men als het ware in vast zit. Vanuit de dynamische systeemtheorie stelt men dat men als het ware gegijzeld wordt door een ‘attractor’. De therapeut kan dan de patiënt bij die attractor weg leiden door variabiliteit in het bewegingspatroon te induceren door veranderingen in motorische uitvoering af te dwingen. Zelfs het vasthouden van een tennisbal in de niet dominante hand veroorzaakt al een nieuw stukje bewegingsvariabiliteit bij een tennisser. De bewegingsoefening verloopt dan niet meer precies zoals men gewend is en dit zal tijdelijk een toename geven in fouten en variabiliteit van bewegen. Het doorbreken van het gebruikelijke pad van het bewegingsrepertoire is belangrijk omdat men dan het perceptueel motorische landschap weer gaat verkennen en nieuwe oplossingen in bewegingspatronen verwerft. Bij de differential learning approach introduceert men variabiliteit door oefenserie na oefenserie telkens heel welbewust delen van de beweging te modificeren, terwijl men de ‘core movement’ intact laat. Zo kan men bijvoorbeeld een voetballer een schot laten oefenen met zijn rechterhand achter zijn hoofd, om daarna te oefenen met zijn linkerarm voor zijn borst, etc. Het idee is dat geen enkele oefenreeks exact hetzelfde herhaald wordt en dat de coach de random opdrachten bedenkt. Dat betekent dat als een patiënt zelfstandig wil oefenen, dat hij dus de capaciteit moet hebben om welbewust random bewegingsvarianten te introduceren. Zoals gezegd zijn mensen hier tamelijk beperkt in.
Neuringer (2004) suggereert dat de functionele variabiliteit toeneemt als men de aandacht verhoogt die men aan een taak schenkt. De auteurs van dit artikel speculeren daarom dat mindfulness hier een functie kan hebben. Mindfulness kenmerkt zich niet alleen door een volgehouden aandachtsfocus maar ook door een open attitude. Dit laatste aspect zou er voor kunnen zorgen dat nieuwe alternatieven beter gezien of toegelaten worden. De auteurs willen daarom bij een eenvoudige computertaak onderzoeken of het induceren van mindfulness zich inderdaad vertaald in een toename van random beweging.

Methode

Aan dit onderzoek deden 63 studenten mee.

Pretest
De opdracht was om 5 minuten lang met een computermuis in willekeurige volgorde (random) op de negen vakken op het scherm te klikken. De negen vakken waren geordend in  een 3 × 3 matrix. De deelnemers moesten hun best doen om dit zo random mogelijk uit te voeren. Deze taak werd twee maal uitgevoerd. Eenmaal als een pretest en eenmaal nadat men aan de mindfulness inductie of de controle conditie had deelgenomen. De data uit beide test werden via complexe statistische berekeningen geanalyseerd op de mate van ‘randomness’.

Experimentele manipulatie
De deelnemers die in de mindfulness inductiegroep en in de controlegroep zaten moesten na de pretest zes minuten lang hun wijsvinger horizontaal onder hun neusgaten houden. Tijdens deze zes minuten kregen ze om de minuut een bel te horen. Tot zover waren de instructies voor beide groepen gelijk.
Alleen de mindfulness inductiegroep kreeg als extra instructie om tijdens deze zes minuten te letten op de sensaties van de lucht die door het ademhalen langs de vinger streek. En er werd verteld dat de bel die zij om de minuut hoorden bedoeld was om hen eraan te herinneren op de sensaties te letten.
Direct na deze zes minuten kregen beide groepen een verkorte mindfulness vragenlijst (MAAS 5-item) om te controleren of de experimentele manipulatie van mindfulness gelukt was.

Posttest
Tot slot werd de posttest (3×3 matrix taak) nogmaals afgenomen.

Resultaten

Het induceren van een toestand van mindfulness was gelukt: de deelnemers in de mindfulness inductiegroep scoorden significant hoger dan de deelnemers in de controlegroep.
Alleen in de mindfulness inductiegroep blijkt de mate van randomness significant toe te nemen van de pretest naar de posttest. Anders gezegd: het klik gedrag wordt onvoorspelbaarder. Dit was in de tijd gezien niet het geval in de controlegroep.

Opmerking samenvatter

Vertaald naar een therapeutische setting zou dat betekenen dat een toename mindfulness zorgt dat de patiënt minder blijft hangen in stereotype bewegingspatronen en meer vrijheid krijgt om nieuw bewegingsgedrag te leren. De auteurs geven de volgende verklaring voor deze toename in randomness. Normaal gesproken zal men geneigd zijn om tijdens bewust variëren iets anders te doen dan de voorafgaande beweging. Maar daarmee houdt men juist de voorafgaande beweging geactiveerd in het werkgeheugen. Kortom, men betrekt het direct voorafgaande verleden bij het genereren van onvoorspelbaarheid in het heden, maar daarmee injecteert men als het ware het verleden in het heden. Het heden wordt dan beïnvloed wordt door het verleden, en invloed is per definitie niet-random en toont zich altijd als een patroon. Omdat ons werkgeheugen een beperkte capaciteit heeft zal het induceren van mindfulness een deel van de verwerking opeisen en blijft er minder capaciteit beschikbaar om de voorafgaande bewegingen in het werkgeheugen geactiveerd te houden. Daardoor vermindert de invloed van het ‘verleden’ op het creatieve proces in het heden. Het is alsof men elke nieuwe beweging met frisse blik opnieuw start. Ook hier had Zen al een belangrijke centrale slogan voor: ‘beginner’s mind’. Campbell (196) noemt dit ‘blind variëren’. Het is een voorwaarde voor creativiteit.
Door tijdens het bewegen met de aandacht mindful aanwezig te zijn wordt het exploreren van nieuw bewegen minder gedomineerd door oude habituele bewegingspatronen, en krijgt de beginner’s mind meer ruimte. Dit laat zich prachtig vertalen naar bijvoorbeeld bewegen rond pijn of bewegen binnen welke revalidatiesetting dan ook. Een patiënt ontwikkelt op basis van pijn of een andere aandoening een stereotype bewegingsoplossing en zit daar als het ware in opgesloten. Door traag en aandachtig te bewegen (mindful) neemt de vrijheid in het bewegen weer toe (de variatie) en kan de patiënt het beschikbare perceptueel motorische landschap weer gaan verkennen. Kortom: mindfulness creëert ‘bewegingsvrijheid ‘ en bevordert daardoor het vinden van nieuwe bewegingsoplossingen. Het is indrukwekkend om te beseffen dat vormen van mindful bewegen zoals bijvoorbeeld Feldenkrais dit proces pakweg 40 of 50 jaar geleden al als centraal uitgangspunt namen voor hun ‘leer theorie’.