Post-inspanningsmalaise bij het chronisch vermoeidheidssyndroom

Jonge dame overmatig vermoeid na fietstest.

Het chronisch vermoeidheidssyndroom is een enorm ontregelende aandoening die gekarakteriseerd wordt door extreme vermoeidheid, neurocognitief disfunctioneren, niet verfriste slaap, en verslechtering van de symptomen na mentale-  of fysieke inspanning. Secundaire symptomen zijn pijn en immuun, autonome en neuro-endocrine disfuncties. Andere termen zijn myalgic encephalomyelitis (ME) en systemic exertion intolerance disease (SEID). In deze tekst houden we het chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS) aan. Er is veel onduidelijkheid en discussie rond deze aandoening wat onder andere te maken heeft met de heterogene patiëntenpopulatie. Ook over de precieze definitie van het chronisch vermoeidheidssyndroom is men het nog niet eens. Daarom is men op zoek naar de kernsymptomen voor de diagnose.

De kernsymptomen van CVS

Kernsymptomen kan men achterhalen door het verschil tussen symptomen van patiënten met het chronisch vermoeidheidssyndroom te onderzoeken ten opzichte van een controlegroep zonder CVS. Uit diverse onderzoeken blijkt dat post-inspanningsmalaise vaak naar voren komt als een onderscheidend kernsymptoom, gevolgd door het niet verfrist wakker worden en beperkingen in neurocognitief functioneren.

Post-inspanningsmalaise

Soms wordt de post-inspanningsmalaise ook wel post-exertion neuro immune exhaustion genoemd. Sommige definities zeggen dat het een post-inspanningsmalaise moet zijn die langer duurt dan 24 uur. Anderen melden dat het vertraagd kan optreden, bijvoorbeeld na 24 uur. En hoewel de post-inspanningsmalaise vaak een kernsymptoom in definities van het chronisch vermoeidheidssyndroom, is die niet nodig in de diagnose van (a) Fukuda criteria of (b) de Emperic criteria (Reeves, e.a., 2005). Toch blijkt dat gemiddeld 85% van de patiënten die aan de Fukuda criteria voldoen ook last te hebben van post-inspanningsmalaise. Veel patiënten vinden de post-inspanningsmalaise het meest vervelende symptoom. Het beperkt het dagelijks functioneren enorm. Het is ook de reden waarom intensieve fysieke protocollen niet goed werken bij deze patiëntengroep. Onderzoekers en clinici die een meer psychogene verklaring hanteren voor CVS zien post-inspanningsmalaise als het resultaat van deconditionering, aangeleerde angst voor activiteiten. Ze bieden fysieke training of cognitieve gedragstherapie aan om de patiënt te leren zijn cognities anders te beschouwen en een op herstel gerichte focus te krijgen. De meerderheid van de patiënten hebben de voorkeur echter voor een pacing strategie, waarbij ze leren om binnen de energie-enveloppe te blijven en zo de post-inspanningsmalaise te voorkomen.

TIP:  Nieuwe internationale criteria maken scherp onderscheid tussen Myalgische Encephalomyelitis (ME) en Chronisch Vermoeidheids Syndroom (CVS)

Subjectieve rapportage van post-inspanningsmalaise

Er zijn diverse vragenlijsten ontwikkeld. De dePaul symptom Inventory is er een van (L. A. Jason, Holtzman, Sunnquist, & Cotler, 2018). Deze vragenlijst vraagt naar vijf items en naar de frequentie en de ernst ervan. Door de verschillende benaderingen om post-inspanningsmalaise te onderzoeken zijn de gegevens uit zelfrapportages lastig te vergelijken en te interpreteren. Volgens de auteurs was er nog geen meta-analyse gedaan naar het verschil in post-inspanningsmalaise bij patiënten ten opzichte van controlegroepen, en de potentiële moderatoren daarbij. De auteurs onderzoeken daarom de zelfrapportage van post-inspanningsmalaise in een groot aantal onderzoeken. Het ging daarbij om volwassenen. De publicaties werden gezocht tussen 1988 en eind 2016. De auteurs vonden 31 bruikbare onderzoeken. De effect sterkte was 2,34. De kans dat post-inspanningsmalaise aanwezig was was bij het chronisch vermoeidheidssyndroom 10 keer zo groot dan bij een controlegroep die niet voldeed aan de definitie van CVS. Er bleken twee moderatoren te zijn:

  • patiënten met CVS die breed konden instromen hadden vaker post-inspanningsmalaise dan patiënten die gericht via de tertiaire- of de primaire lijn binnen kwamen.
  • als de controlegroep ook last van vermoeidheid hadden zoals MS dan was het contrast begrijpelijkerwijs ook kleiner.

De auteurs concluderen dat post-inspanningsmalaise als kernsymptomen opgenomen moet worden in de diagnose van het chronisch vermoeidheidssyndroom.

Twee dimensies van post-inspanningsmalaise

Post-inspanningsmalaise kan gemeten worden via objectieve en subjectieve instrumenten. Objectieve testen zijn via maximale- en submaximale inspanningstesten. Maximale testen vragen veel van de patiënt, bijvoorbeeld overschrijding van de anaerobe drempel, maar kunnen de post-inspanningsmalaise goed aantonen, zeker als men dat twee dagen observeert. Het kan namelijk 24 uur duren voordat de symptomen verschijnen. Submaximale testen zijn wat milder. Vaak worden ook bloedafnames gedaan naar verschillende biomarkers. De nadelen van deze (sub)maximale testen zijn:

  • voor sommige patiënten zijn ze niet beschikbaar,
  • er is een expert nodig om het uit te voeren en te interpreteren,
  • en de patiënt moet zich over zijn grens heen werken.
TIP:  Mindfulness training kan herstel van het chronische vermoeidheidssyndroom ondersteunen

Vandaar dat zelfrapportages vaak gebruikt worden. De DSQ (DePaul symptome Questionnaire) vraagt naar 54 symptomen, maar factoranalyse toont dat zes symptomen de post-inspanningsmalaise representeren. Het is op zich een betrouwbare test. Maar omdat veel patiënten binnen hun energie-enveloppe blijven ervaren zij niet altijd de uitputting. Vandaar dat dit in vragenlijsten gemist kan worden als men vraagt of men extra moe is na ‘fysieke inspanning’ is. De patiënt antwoordt dan vaak ‘nee’. Terwijl hij/zij ‘ja’ antwoordt als men vraagt of men extra moe is na normale dagelijkse activiteiten.
Een andere vraag is of de post-inspanningsmalaise een uniform construct is of dat daar verschillende typen vermoeidheid in besloten liggen: bijvoorbeeld een algemene vermoeidheidscomponent en een lokale spiervermoeidheidcomponent. Deze twee componenten worden namelijk vaak in de literatuur voorgesteld. De auteurs doen een factor analytisch onderzoek naar veelgebruikte items naar post-inspanningsmalaise en vinden inderdaad een tweefactorstructuur: algehele vermoeidheidssymptomen en lokale spier vermoeidheidsymptomen. Interessant is dat de vijf items die genomen zijn uit de DSQ 97% van deze twee typen vermoeidheid detecteert:

Lokale spiervermoeidheid

  • next day soreness or fatigue after nonstrenuous, everyday activities;
  • dead, heavy feeling after starting to exercise;

Algemene vermoeidheid

  • minimum exercise makes you physically tired;
  • physically drained or sick after mild activity;
  • mentally tired after the slightest effort.

Bron

Bronnen:

  • Brown, A. and L. A. Jason (2018). “Meta-analysis investigating post-exertional malaise between patients and controls.” J Health Psychol: 1-19.
  • McManimen, S. L., Sunnquist, M. L., & Jason, L. A. (2019). Deconstructing post-exertional malaise: An exploratory factor analysis. J Health Psychol, 24(2), 188-198

Peter van Burken

Peter van Burken

Psycholoog / ex-fysiotherapeut. Auteur van Gezondheidspsychologie voor de fysiotherapeut en het boek Mindfulness en Fysiotherapie. Initiator en docent Psychfysio opleidingen.

Zin in een leuke en boeiende cursus?

Kijk dan hier voor inspiratie!

" 3000+ tevreden fysiotherapeuten gingen je voor. "

Nieuwsbrief

Elke twee weken 2 samenvattingen voor fysiotherapeuten. Gratis, al 18 jaar. 6000+ fysiotherapeuten gingen je voor.

Volg ons op facebook:

Database met 1500+ artikelen

2024-2025

Motiverende gespreksvoering en oplossingsgericht coachen

3 dagen. Start 16 mei 2025. Prijs € 495,-…

Acceptance and Commitment Therapy bij pijn

3 dagen. Start 31 januari 2025. Prijs € 495,-…

Vrouw doet pilates oefeningen en voorkomt daardoor rugpijn.

Fysiopilates opleiding

9 dagen. Start 7 januari 2025. Prijs € 1695,-…

Vrouw stretcht mindfull tegen rugpijn.

Belevingsgericht lichaamswerk binnen de fysiotherapie

5 dagen. Start 11 januari 2025. Prijs € 995,-…

De Mindful Fysiotherapeut

8 dagen. Start 6 februari 2025. Prijs € 1395,-…

Werken met beleving en emotie binnen de fysiotherapie

3 dagen. Start 12 maart 2025. Prijs € 595,-…

Dansante Fysiotherapie op basis van Laban/Bartenieff

8 dagen. Start 13 maart 2025. Prijs € 1395,-…

Pijn- en Stressmanagement technieken

3 dagen. Start 22 maart 2025. Prijs € 595,-…

Gezondheidspsychologie voor de fysiotherapeut

5 dagen. Data volgen najaar 2025. Prijs € 995,-…

kngf-logo-klein
keurmerk-fysiotherapie-logo-klein
crkbo_instelling_rgb