Familieparticipatie bij fysiotherapie haalbaar en zinvol

Oudere patiënten die na een opname in het ziekenhuis nog niet genoeg hersteld zijn om terug naar huis te gaan, kunnen soms tijdelijk op een transferafdeling in het ziekenhuis blijven. Daar krijgen ze verpleging, verzorging en therapie om hun herstel verder te bevorderen. Wanneer familieleden op zo’n transferafdeling een handje meehelpen met de fysiotherapie, pakt dat goed uit. De patiënt wordt hierdoor lichamelijk actiever en zowel de familieleden als patiënten ervaren de familieparticipatie positief. Dat blijkt uit een studie waarin familieleden door een fysiotherapeut getraind werden om de patiënt verder te kunnen helpen met het herstel. In twee artikelen schrijven de onderzoekers hun bevindingen. In het ene artikel beschrijven ze de ervaringen van de patiënten en hun familieleden. In het andere artikel maken ze meetbaar in hoeverre familieparticipatie bijdraagt aan een verbetering van de kwaliteit van leven en de zelfredzaamheid.

Methode

Voor dit onderzoek werden de patiënten in twee groepen gedeeld. De achttien ouderen in de controlegroep kregen een normale fysiotherapeutische behandeling. De zeventien ouderen in de interventiegroep kregen dat ook, en aanvullend daarop kregen ze therapie van een familielid. De familieleden kregen daarvoor een training van gemiddeld ruim twee uur. In de periode daarna hadden de familieleden wanneer nodig ter ondersteuning persoonlijk, of via telefoon, e-mail of sms, contact met de fysiotherapeut.

De interventie was op maat, en aangepast aan de individuele functionele doelen van de patiënt. De familieleden leerden hoe ze op een veilige manier konden helpen om transfers te oefenen, te lopen, of eenvoudige oefeningen te doen. De patiënten kregen gemiddeld vier behandelingen per week van hun familielid als aanvulling op, dus niet in plaats van, de gebruikelijke fysiotherapiebehandeling. Na vier weken familieparticipatie werden de patiënten en hun familieleden geïnterviewd over hun ervaringen. Ze kregen vragen over het effect van de interventie op hun relatie, of ze deze aanpak bij anderen zouden aanbevelen, en over hun vertrouwen in de aanpak.

De deelnemers in de controlegroep en de interventiegroep kregen vragenlijsten over zelfredzaamheid, valangst, mantelzorgbelasting en kwaliteit van leven. Van alle deelnemers werd het aantal stappen per dag gemeten en het aantal valincidenten gedurende de interventieperiode genoteerd.

Resultaten

Van de zeventien patiënten uit de interventiegroep deden er dertien mee aan de interviews en achttien van hun familieleden. Het hoofdthema dat uit de interviews naar voren kwam was empowerment. Door de interventie waren de patiënten en hun familieleden beter in staat om zelf de regie te voeren tijdens hun verblijf op de transferafdeling. Patiënten en familieleden vonden dat ze mondiger waren geworden. Ze hadden de ervaring dat in een ziekenhuis een ongeschreven regel geldt dat familie niet mag helpen. Maar dankzij deze interventie voelden ze zich nuttig door hun rol in het herstelproces. Door actief mee te helpen met de therapie konden patiënten en hun familieleden ongeacht de personele bezetting werken aan de doelen van de patiënt. Dat samenwerken aan een gemeenschappelijk doel gaf een gevoel van saamhorigheid.

De familieleden waardeerden het dat ze praktische kennis, vaardigheden en handvatten kregen om iets te doen dat ze zinvol vonden. Ze hadden nu iets beters te doen dan kletsen over het weer.

De inzet van de familie voegde meer toe dan alleen mankracht of het opvullen van gaten in de personele bezetting. Hun rol was uniek en een aanvulling op de rol van de fysiotherapeut en het andere zorgpersoneel. Ze hebben een geschiedenis met de patiënt en begrijpen die beter dan welke zorgprofessional dan ook. Familieleden bleken ook een cruciale rol te spelen in het motiveren van de patiënt.

De eenvoud van de interventie was één van de meest genoemde succesfactoren. Het programma was zo gemaakt dat het voor de familieleden haalbaar was en dat ze het konden inpassen in hun eigen drukke schema. De training en de ondersteuning door de fysiotherapeut vonden ze heel belangrijk. Er was altijd hulp van de fysiotherapeut in de buurt, alhoewel ze daar zelden een beroep op deden, werd dat zeer gewaardeerd.

In de interventiegroep waren twee patiënten minstens één keer gevallen tijdens de interventieperiode. In de controlegroep waren dat er zes. Dit verschil was net niet significant. Op de valangstlijst scoorden de deelnemers in de interventiegroep iets beter, maar ook dit was niet statistisch significant. De patiënten in de interventiegroep waren actiever, ze liepen gemiddeld 944 stappen meer per dag en waren zelfstandiger in de algemene dagelijkse (ADL) handelingen in vergelijking met de controlegroep.

De gemeten kwaliteit van leven en de mantelzorgbelasting verschilden niet van elkaar in beide groepen.

Discussie

Familieparticipatie bij de fysiotherapie op een transferafdeling in een ziekenhuis wordt positief beoordeeld door ouderen en hun familieleden. Het stelt ze in staat om zelf meer de regie te voeren tijdens het verblijf daar. Daarnaast zijn er extra psychosociale voordelen voor de patiënten en hun familieleden, en worden patiënten fysiek actiever en zelfredzamer.

Het kwalitatieve en kwantitatieve deel van de studie komen overeen. Beiden laten positieve uitkomsten zien. De belasting voor de mantelzorger wordt niet groter door de inzet bij de fysiotherapie. De mantelzorger die training en ondersteuning van een fysiotherapeut krijgt, is juist zinvol betrokken. Dat vermindert eerder de mantelzorgbelasting of de ervaren stress, dan dat het verhoogt!

De auteurs zijn daarom van mening dat de frequentie van fysiotherapie omhoog kan door familieleden er actief bij te betrekken. Dit zal echter niet voor iedereen gelden, maar het is de moeite waard om dit wel aan te bieden. Elke patiënt kan samen met zijn of haar familielid zelf beslissen in welke mate de betrokkenheid voor hen zal werken.