Fysiotherapeut kan ademfrequentie vertragen via een slim opgezette training op muziek

Veel vrouwen in de menopauze hebben last van opvliegers. Opvliegers zijn vasomotorische symptomen in de vorm van het plotseling erg warm krijgen en sterke transpiratie in de borst, nek en gezicht regio. De symptomen kunnen erg sterk zijn en daardoor het dagelijks leven negatief beïnvloeden. Hormoontherapie kan helpen, maar tegenwoordig is men daar terughoudender in door het verhoogde risico op kanker, hartinfarct of CVA. Opvliegers worden veroorzaakt door een verhoogde sympathische activiteit. Deze verhoogde activiteit ontstaat door de afname van estrogeen en door de veranderingen in andere hormonen en neurotransmitters. Gedragsmatig zijn multi-component programma’s ontwikkeld. De auteurs vinden 21 effectstudies. De interventies bestaan uit onder andere yoga-relaxatie, CGT en relaxatie, psycho-educatie, hypnose met suggestie van koelte, Mindfulness Based Stress Reduction (Carmody, e.a. 2011), relaxatie en paced respiration. Vaak zijn deze trainingen arbeidsintensief. In deze onderzoeken was dit gemiddeld 13 uur aan contacttijd, verspreid over gemiddeld 9 weken. Daarnaast moet de patiënt gemiddeld 30 minuten thuis oefenen. De auteurs speculeren dat een uni-modaal programma gebaseerd op ademtraining mogelijk eenvoudiger is in te zetten en met behoud van hetzelfde effect. Ademtraining maakt namelijk vaak deel uit van de multi-component programma’s . Bovendien is er één onderzoek dat laat zien dat adem met een frequentie van 6-8 per minuut (Freedman, e.a., 1992) werkzaam is bij opvliegers. Meer onderzoek is echter nodig.

De auteurs van het huidige artikel ontwikkelden een paced respiration programma waarbij muziek (ritme) ingezet werd als houvast voor het ademtempo.

Methode

Omdat de auteurs na een uitgebreide zoektocht geen muziek konden vinden die precies voldeed aan hun doelen, ontwikkelden ze zelf twee instrumentele muziekstukken. De muziekstukken waren ontwikkeld om een trage diepe ademhaling te ondersteunen. Deze trage adem kon dan thuis tijdens een opvlieger toegepast worden.  Bovendien moest twee maal daags de adem geoefend worden met behulp van één van de twee muziekstukken. Deze muziekstukken duurden elk 15 minuten.

Entrainment

Muziek kan via ‘entrainment’ effect hebben op motoriek en de ademhaling. Entrainment is een Engelse term voor ‘meesleuren, meevoeren’. Het betreft een biologisch proces waarbij een intern biologische ritme (bijvoorbeeld ademhaling) gesynchroniseerd raakt met een extern ritme (bijvoorbeeld muziek).

Ontwikkeling van de muziek

De auteurs ontwikkelden de twee muziekstukken met als doel het ademritme te vertragen. De muziek moest bovendien voldoende variatie hebben om de interesse en de aandacht vast te houden. De auteurs zijn kenners. Ze ontwikkelden de muziek elektronisch (goedkoper), op vierkwartsmaat en met een eenvoudige melodie om voor een breed publiek toegankelijk te zijn. Om de interesse en de aandacht vast te houden bevatte de muziek een complex en gevarieerd timbre. De baslijn werd als stabiel anker genomen voor het aangeven van het ademritme. De bas fungeerde  was dus als het ware de ademmetronoom. Precies op een maat volgende een wat hogere bastoon en daarna een wat lagere bastoon. Dit eenvoudige schema is voor de deelnemers al snel herkenbaar. De inademing en uitademing kon daar op natuurlijke wijze aan gesynchroniseerd raken.
Entrainment werkt het beste door de ademmetronoom in de muziek langzaam en geleidelijk te laten vertragen naar het gewenste ademritme. Na een muzikale introductie werd in muziekstuk 1 de ademfrequentie afgebouwd  van 16 per minuut naar 12 per minuut. In muziek stuk twee werd verder afgebouwd van 12 per minuut naar 7 per minuut. Het idee was dat deelnemers dit geleidelijk moesten leren. Ze begonnen dus met het eerste muziek stuk en als ze het ademtempo comfortabel konden uitvoeren,  ging men verder met het tweede muziekstuk. Een ingenieuze opzet. Naast de muziek CD kregen de deelnemers ook een hand-out met instructies mee naar huis.

Waar het hier om gaat

Dit artikel geeft vooral een beschrijving van de ideeën en de opzet van deze muziek-adem CD. Elders, rapporteren ze de bevindingen over het effect ervan op opvliegers. Helaas blijkt er in hun onderzoek geen effect te zijn (Carpenter, e.a. 2013) ten opzichte van gebruikelijke zorg of aandachtcontrole groep.
Waar het in dit artikel vooral omgaat is dat de muziekstukken behulpzaam bleken in het trainen van de ademhaling. In het onderzoek van Carpenter werd deze vaardigheid gecontroleerd met een adembiofeedback band. De deelnemers moesten na 2, 8, en 16 weken demonsteren of ze 15 minuten de ademfrequentie op ongeveer 7 per minuut konden houden.  In 2 weken kon 51% de doelfrequentie van 7 voor 15 minuten vasthouden, op 8 weken was dit 84%.

Opmerking samenvatter

‘Entrainment’ met behulp van muziek wordt binnen de fysiotherapie vooral ingezet om patiënten met de ziekte van Parkinson beter te laten lopen. Dit onderzoek toont dat trainen op muziek ook ingezet kan worden om de ademfrequentie te verlagen. Als solo interventie bij opvliegers bleek dat in tegenstelling tot het onderzoek van (Freedman, e.a., 1992) weinig effectief te zijn. En ook in Mindfulness Based Stress Reduction  programma’s, waar ook veel aandacht voor adem is, worden wel goede effecten gezien. De deelnemers bleken CD 1 erg snel onder de knie te hebben, dus mogelijk is het oefenen van CD 2 alleen al voldoende. Op deze CD wordt van een ademfrequentie van 12 naar 7 gewerkt.
Verder kijkend naar alleen de interventie zelf zijn er wel degelijk potentiële toepassingsgebieden. Een voorbeeld is bij paniek patiënten met het respiratoire subtype. Deze patiënten vinden het vaak lastig en beangstigend om hun adem te vertragen. Muziek kan via ‘entrainment’ op een relatief natuurlijke manier de vertraging van de ademhaling ondersteunen. Ook andere toepassingen zijn denkbaar in de hoek van de stressgerelateerde problematiek, maar dan in combinatie met andere interventies.