Mindfulness verbetert het werkgeheugen: gunstig voor zelfmanagement

Veel definities van mindfulness hebben het over aandacht bij het huidige moment. Er zijn echter ook auteurs die mindfulness definiëren als een bewustzijn van het voorafgaande moment en dit meenemen in het bewustzijn van het huidige moment. Dat kan een cruciaal verschil zijn, omdat dan informatie uit het meest recente verleden beschikbaar moet blijven. Dat vraagt werkgeheugen capaciteit. Ook de definitie van mindfulness als het bewust zijn van actuele relevante informatie zonder afgeleid te raken, komt dicht bij de definitie van het werkgeheugen.

Het begrip werkgeheugen wordt in het dagelijks leven vaak samen gebruikt met aandacht oriëntatie en conflict monitoring. Het werkgeheugen houdt informatie paraat (bijvoorbeeld de doelen die de patiënt net formuleerde). Aandacht oriëntatie helpt te richten op de meeste relevante informatie en de rest te negeren (bijvoorbeeld bewust vooral op positieve uitspraken van de patiënt letten). Conflict monitoring helpt te prioriteren tussen concurrerende gedragsreacties, onder andere om de ‘macht der gewoonte’ te overwinnen. (Bijvoorbeeld het voornemen om vooral te melden wat goed is en niet wat fout gaat.)

Het werkgeheugen is echter essentieel om de aandachtsoriëntatie en conflict monitoring geankerd te houden in de huidige situatie en de eerder voorgenomen plannen en doelen.
Werkgeheugen capaciteit correleert sterk met algemene vloeiende intelligentie scores (cold cognition control), en met het vermogen mentaal emotionele inhoud te ‘beheersen’ (hot cognition control). Lage werkgeheugen capaciteit correleert met meer piekeren, moeite met onderdrukken, en moeite met herinterpreteren van emotioneel materiaal.

Dus werkgeheugen capaciteit wordt zowel gebruikt bij cognitieve- als affectieve uitdagingen. Werkgeheugen capaciteit blijkt trainbaar met een computer. Er is daarbij een dosis-response relatie. Omdat het werkgeheugen zowel bij ‘cold’ cognitieve taken als ‘hot’ affectieve taken een rol speelt, kan training van cold taken de werkcapaciteit vergroten en zo een positief effect hebben op de affectieve controle.

Mindfulness trainingen op aandachtstaken

Mensen die langdurig mindfulness beoefenen:  aandacht wordt gereguleerd door het aandachtnetwerk. Belangrijk daarbinnen zijn de dorsolaterale prefrontale cortex, superior pariëtale cortex en intraparietale sulcus. Langdurige mindfulness training  heeft de volgende effecten:

• Verbeterde attentional blink task na drie maande retraite (Slagter, ea., 2007).
• Verbeterde attentional alerting (opzettelijk alert blijven) na één maand retraite (Jha, e.a., 2007),
• Verbeterde volgehouden aandacht na tien dagen retraite (Chambers, e.a., 2008).

Deze verbetering van de neuronale signature correleert met de hoeveelheid mindfulness men in het dagelijks leven beoefent (Cahn, e.a., 2009).
Beginnende mindfulness beoefenaars:  beginnelingen die een MBSR gebaseerd acht weeks programma volgden presteerden daarna beter op oriënteren tijdens de Attention Network Test (ANT) (Jha, e.a., 2007). De ANT test drie verschillende neuroanatomische cognitieve netwerken: alertheid, oriënteren en conflict monitoring tijdens een taak (Fan, e.a. 2002). http://www.sacklerinstitute.org/users/jin.fan/. Andere onderzoekers vinden dat conflict monitoring verbetert na een paar dagen tot paar weken mindfulness training (Chan, e.a., 2007; Tang, e.a., 2007; Wnek-Sormaz, 2005).
Dus op zowel input niveau (oriënteren) als op respons niveau (conflict monitoring) treden verbeteringen op.

Effect van mindfulness training op emotionele ervaring

Bovenstaande betrof verbeteringen rond emotioneel neutrale stimuli. Er is bewijs dat mindfulness training het emotionele beleven positief beïnvloedt door het verminderen van negatieve stemming en het verbeteren van positieve stemming en welzijn. Het betrof hier trainingen van verschillende lengte: dagen (Broderick, 2005: Chambers, e.a., 2008), weken (Anderson, e.a. 2007), of tientallen jaren (Ortner, e.a., 2007). De hoeveelheid mindfulness oefening die men doet tijdens de acht weken MBSR correleert met  verbeteringen in welzijn en andere symptoom maten (Carmody, e.a. 2008; Shapiro, e.a. 2008).

Werkgeheugen, mindfulness en emotioneel beleven

Mogelijk dat mindfulness training primair een verbetering geeft in cold cognitive control en dat dit verbetering geeft in emotioneel beleven. Onderzoek van Jha, e.a. (2010) is in dat op zicht interessant. Soldaten die uitgezonden werden naar Irak hadden in de vier maanden voorbereidingsperiode door de toegenomen stress een achteruitgang in werkgeheugen capaciteit op de Ospan taak. Echter, soldaten die tijdens deze voorbereidingsperiode deelnamen aan een acht weken mindfulness programma vergelijkbaar met MBSR, hadden juist een verbetering in werkgeheugen capaciteit. Deze verbetering trad alleen op bij de soldaten die veel oefenden. Soldaten die weinig oefenden hadden een achteruitgang. Ook bleek tijdens de voorbereidingsperiode de negatieve emoties toe te nemen in de groep die weinig oefende, terwijl de positieve emoties afnamen.  In de groep die veel oefende was in dat opzicht slechts een minimale achteruitgang te zien. De relatie tussen negatief affect en de hoeveelheid oefenen  was indirect en werd gemedieerd door de verbeteringen in werkgeheugen. Dit gold niet voor positief affect. Blijkbaar kunnen personen die via mindfulnesstraining hun werkgeheugen capaciteit verbeteren  dit vooral inzetten om negatieve emoties te reguleren.

Opmerkingen samenvatter

Relevant is dat bij chronische pijnpatiënten het werkgeheugen is verminderd (Dick, e.a., 2007). Dat is ongunstig want het werkgeheugen is erg belangrijk voor zelfregulatie (Hofmann, e.a., 2011). Niet vreemd dus dat het de chronische pijnpatiënt moeite kost allerlei goed bedoelde zelfmanagement adviezen uit te voeren. Uit bovenstaand onderzoek blijkt dat mindfulnesstraining de werkgeheugen capaciteit verhoogt. Als een fysiotherapeut of andere hulpverlener bij een chronische pijnpatiënt zijn zelfmanagement wil verbeteren door hem/haar specifieke copingsvaardigheden aan te leren, kan het handig zijn eerst met mindfulness training de werkgeheugen capaciteit te vergroten.  Chronische pijnpatiënten kunnen deze verbetering dan in zetten om hun doelen beter na te streven, minder afgeleid  te raken en/of hun emoties te reguleren.

• Dick, B. D., Rashiq, S. (2007). Disruption of attention and working memory traces in individuals with chronic pain. Anesthesia and  Analgesia, 104, 1223-1229.
• Hofmann, W., Freise, M., Schmeichel, B.J., Baddeley, A.D. (2011). Working memory and self-regulation. In K. D. Vohs, Baumeister, R.F. (Ed.), Handbook of self-regulation (2 ed., pp. 204-225). New York: The guilford press.