Aansluiten en werken met de mentale tijdlijnen van de patiënt

Als patiënten spreken over gebeurtenissen in het verleden, heden of toekomst dan hebben ze daar vaak onbewust een ruimtelijk locatie voor. Ze zeggen bijvoorbeeld ‘dat ligt ver achter me’ en maken daarbij een gebaar naar achteren. Daarmee geven ze zowel in woorden als gebaren aan dat de ruimtelijke weergave van het verleden qua locatie ergens achter hun ligt. Zo kan een patiënt ook zeggen dat hij ‘weinig vertrouwen heeft in de toekomst die voor hem ligt’. Het concept toekomst wordt daarmee qua locatie ‘voor’ hem weergegeven. Er lijkt dus een ruimtelijke mentale tijdlijn te zijn die van achter (verleden) naar voren (toekomst) loopt. Als de patiënt een tijdlijn voor zich aangeeft dan verloopt die doorgaans van links (verleden) naar rechts (toekomst).

Beide vormen van ruimtelijk representeren van de tijd blijkt ook uit onderzoek vrij algemeen geldend te zijn (Ouellet, 2010; Torralbo & Juan Lupiáñez, 2006). Ouellet e.a. (2010) toont bijvoorbeeld dat onze aandacht automatisch wat naar rechts verschuift als men praat over de toekomst.
Interessant is ook dat ruimtelijke afstand geassocieerd wordt met een langere tijdsduur (D. Casasanto, Boroditsky, L., 2008). Wat lang geleden in de tijd ligt representeren we ruimtelijk als ver weg liggend. Lang geleden (tijd) = ver weg (ruimte). Dit komt waarschijnlijk omdat we vanuit vroege ervaringen leerden dat afstand overbruggen tijd kost.
Ook de mate van gelijkheid  wordt deels ruimtelijk gerepresenteerd. “Ik ben nog niet 100% hersteld maar het ligt er dichtbij”. En: de visie van de fysiotherapeut en de patiënt kunnen  ver uit elkaar liggen. Ook voor deze ruimtelijke metafore relaties is wetenschappelijk bewijs. Althans vooral bij conceptuele vergelijkingen (mate van betekenisgelijkheid van woorden op een computerscherm), maar gaat juist in een andere richting bij perceptuele vergelijkingen (gezichten op computerscherm ver of dichtbij elkaar) (D. Casasanto, 2009).(p142). Dit is wel begrijpelijk omdat verschillen in concrete zintuiglijke ‘zaken’ nu eenmaal makkelijker opvallen als ze dicht bij elkaar staan. Vergelijk: zoek de tien verschillen bij twee plaatjes naast elkaar versus 40 centimeter uit elkaar. Maar voor conceptuele (abstractere zaken) geldt wel: ‘dichter bij is meer gelijk”.

Toepassing
Als fysiotherapeut kan je op verschillende manieren gebruik maken van deze ruimtelijke mentale tijdlijnen. Bij het praten over verleden, heden of toekomst kan je af en toe gebaren maken die vanuit het perspectief van de patiënt overeenkomen met zijn ruimtelijke representatie van de tijdlijn. Dit bevordert begrip en rapport. Ook ontwikkeling in de tijd kan zo geïllustreerd (non-verbaal onderstreept) worden. Bijvoorbeeld dat iets ver weg ligt.
Een meer complexe interventie is dat je de patiënt op zijn ruimtelijke representatie van zijn tijdlijn zet (of er naar laat kijken) en vervolgens vraagt via mentaal tijdreizen in verbeelding naar het verleden of toekomst te gaan. Waarom? Bijvoorbeeld om opnieuw te ervaren hoe ‘je goed voelen’ of ergens ‘gemotiveerd’ voor zijn ook alweer aanvoelde. Bijvoorbeeld ten aanzien van bewegen. Of mentaal tijdreizen gebruiken om bijvoorbeeld een toekomst te verbeelden waarin de patiënt zijn bewegingsprobleem aan het overwinnen is…etc.
Herinneringen en belevingen ‘uit’ het  verleden veranderen kan ook maar is voor psychotraumatische incidenten een brug te ver binnen de fysiotherapie. Echter, bij disfunctionele illness beliefs die op basis van ervaringen in het verleden verworven zijn kan de fysiotherapeut wel iets betekenen. De techniek die daar bij hoort heet ‘Change personal history’. Deze laatste interventie vraagt scholing in bijvoorbeeld Neuro-Liguïstisch Programmeren (NLP).

Literatuur
Arzy, S., Adi-Japha, E., Blanke, O. (2009). The mental time line: An analogue of the mental number line in the mapping of life events. Consciousness and Cognition, 18, 781-785.
Casasanto, D. (2009). When is a linguistic metaphor a conceptual metaphor? In V. Evans, Pourcel, S. (Ed.), New Directions in Cognitive Linguistics (pp. 127-146). Amsterdam: John Benjamins.
Casasanto, D., Boroditsky, L. (2008). Time in the mind: Using space to think about time. Cognition, 106, 579-593.
Ouellet, M., Santiago, J., Funes, M.J., Lupiáñez, J. (2010). Thinking About the Future Moves Attention to the Right. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 36(1), 17-24.
Torralbo, A., Santiago, J.,, & Juan Lupiáñez, J. (2006). Flexible conceptual projection of time onto spatial frames of reference. Cognitive Science, 30, 745-757.