Nocebo-effect activeert negatief lichaamsgevoel in de hersenen

Somatoforme stoornissen, functioneel somatische syndromen en psychosomatische aandoeningen kenmerken zich door een aanzienlijke discrepantie tussen gerapporteerde symptomen en objectieve somatische bevindingen. Momenteel is het algemeen bekend dat hogere cognitieve functies zoals attituden, overtuigingen en verwachtingen de pijnervaring (of andere klachten) mede bepalen.
De sensorisch discriminatieve dimensie van pijn is gerepresenteerd in de primaire- en secundaire somatosensorische cortex (S1 en S2), posterior insula, en de kernen van de laterale thalamus. Daarentegen houden de anterior insulate cortex en de anterior cingulate cortex verband met de subjectieve onplezierigheid van de stimulus.
Het is niet uitgesloten dat deze laatste regionen ook geactiveerd kunnen worden zonder dat er afferente stimuli aanwezig zijn. Dat zou een verklaring geven voor de klachten bij bovengenoemde functionele syndromen.
De auteurs willen dit onderzoeken door bij mensen met electrohypersensitiviteit te kijken of een nep-mobieltje in staat is hun klachten op te roepen (= nocebo-effect) en te kijken welke hersenregionen met deze klachten correleren.

Methode
Vijftien mensen met electrohypersensitiviteit doen aan dit onderzoek mee. In de controle groep zitten 15 op geslacht en leeftijd gematchte personen zonder electrohypersensitiviteit. Beide groepen kregen te horen dat het onderzoek naar hersenactiviteit betrof bij (a) warmte stimuli op de pols (42, 45, 48 graden) of (b) blootstelling aan een mobile telefoon bij het hoofd. De hersenactiviteit werd met een fMRI vastgelegd.
Iedere proefpersoon onderging 24 nep-telefoon bloostellingen en 24 warmte bloostellingen van ieder 24 seconden per keer. Vooraf werd telkens kenbaar gemaakt welke stimulus werd aangeboden. Na elke blootstelling moest men de onplezierigheid van de stimulus op een 5 puntschaal vastleggen.

Resultaat
Alleen de proefpersonen die meer dan 1,5 op de 5 puntschaal scoorden voor onplezierigheid werden geanalyseerd (N=11).
Tijdens de temperatuur stimulatie werden vergelijkbare activatie patronen in de hersenen gevonden in de electrohypersensitieve groep en de controle groep. Daarentegen toont de electrohypersensitieve groep tijdens de nep-telefoon blootstelling een statistisch significant sterker verhoogde activiteit in de anterior insulate cortex en de anterior cingulate cortex (belangrijkste regio voor auteurs) en in de inferior -, mid- en prefrontale gyrus.
De belangrijkste bevinding in dit onderzoek is dat nep-blootstelling aan stimuli waarvan men meent onwel te worden tot gevolg heeft dat de anterior cingulate cortex en de anterior insulate cortex geactiveert worden. Twee regionen die bij verwerking van lichaamsgevoelens betrokken zijn.

Opmerking samenvatter
Dit onderzoek is van belang omdat het aantoont dat mensen in staat zijn zichzelf via overtuigingen onwel te voelen bij nep-stimuli. Het fysiek onwel worden hangt samen met activatie van de anterior cingulate cortex en de anterior insula. Twee regionen waarvan Graig (2002, 2009) overtuigend aantoont dat ze verband houden met interoceptief lichaamsgewaarzijn.
De uitkomst van dit onderzoek is niet onbelangrijk voor de fysiotherapeut die met patiënten met somatoforme of psychosomatische klachten werkt. Deze patiënten kunnen op vermeende ‘ziekte’ stimuli, zoals bewegen, daadwerkelijk onwel worden (pijn krijgen), zonder dat er actueel een toename in nociceptieve input nodig is. Dat er niets aan de hand is is natuurlijk niet het geval, zo toont dit onderzoek: de patiënt heeft op basis van negatieve verwachtingen zijn anterior cingulate cortex en en anterior insulate cortex ‘aangezet’. Wat hij/zij voelt is echt, maar dan wel zelf aangestuurd. Het is een kunst op zich om dit (a) begrijpbaar aan de patiënt uit te leggen, (b) het geaccepteerd te krijgen als verklaring voor zijn klachten, en bovendien (c) een mentale set aan te leren die deze negatieve activatie van de hersenen stopt. Niet vreemd dat psychosomatische fysiotherapie een specialisme is binnen de fysiotherapie die een scholing van drie jaar vraagt. (Zie bijvoorbeeld de website Professional master psychosomatische fysiotherapie – Hogeschool Utrecht en Nederlandse vereniging voor Fysiotherapie volgens de Psychosomatiek)