Positieve emoties inzetten ter verlichting van chronische pijn

Ongeveer 80% van de mensen met een traumatisch letsel aan het ruggenmerg hebben last van aanhoudende pijn. De behandeling van chronische pijn blijft in algemene zin een uitdaging. Slechts 1/3 van de mensen met chronische pijn bereiken met behulp van sterke pijnmedicatie ongeveer 50% pijnreductie. Deze pijnmedicatie heeft belangrijke negatieve bijwerkingen. Niet-farmacologische behandeling biedt eveneens gematigde uitkomsten. Het blijft dus zoeken naar alternatieve behandelinterventies. Een route die al in 2007 binnen Psychfysio Opleidingen verkend is is het inzetten van positieve psychologische interventies binnen de fysiotherapie. Dit als aanvulling op de gebruikelijke fysiotherapeutische interventies.

Positieve psychologie is een serieuze ontwikkeling binnen psychologisch wetenschappelijk onderzoek. Ze is rond 2000 ontstaan. Het lag voor de hand de bevindingen uit de positieve psychologie te vertalen naar de fysiotherapie en meer specifiek naar de behandeling van chronische pijn en stressgerelateerde klachten. Namelijk, als negatieve emoties chronische pijn kunnen versterken, kunnen positieve emoties deze mogelijk verlichten. Chronische pijn wordt gekenmerkt door een negatieve spiraal van pijn, negatieve emoties en beperkingen, waardoor de patiënt alsmaar somberder en passiever wordt. Positieve emoties zouden deze negatieve spiraal kunnen doorbreken en kunnen leiden tot een meer hoopvol en betekenisvol leven. Mogelijk zou zelfs de pijn intensiteit kunnen verminderen. Vanaf 2007 heeft Psychfysio opleidingen een tweedaagse cursus positieve psychologie georganiseerd. Het huidige artikel dat we in deze samenvatting bespreken levert mooie evidentie dat dit een juiste keuze is geweest.

Methode

In deze RCT werden patiënten opgenomen met een traumatisch letsel aan het ruggenmerg. Patiënten met congenitale aandoeningen, neurodegeneratieve aandoeningen of inflammatoire neurologische aandoeningen werden geëxcludeerd. De deelnemers werden gerekruteerd uit een patiëntenpopulatie van vier revalidatieklinieken in Zwitserland. Een land met hoge bergen en veel traumatische ruggenmergletsel. De deelnemers moesten minimaal 18 jaar oud zijn en een pijnintensiteit van 4 of hoger hebben op een NRS van 10. Na het afnemen van de baseline set vragenlijsten werden de deelnemers random toegewezen aan een interventiegroep of een controlegroep. Er vond stratificatie plaats op basis van geslacht, ernst van het letsel (paraplegie, tetraplegie) en de compleetheid van het ruggenmergletsel (gedeeltelijke dwarslaesie of compleet dwarslaesie).
Er werden in de interventiegroep 10 positieve psychologische interventies ingezet. Deze waren op basis van een pilot studie en literatuuronderzoek uitgekozen. In de onderstaande tabel vind je de oefening. Deelnemers aan de cursus positieve psychologie van Psychfysio opleidingen zullen een aantal van deze oefeningen herkennen.

1. Flow: Leren kennen wat “flow” ervaringen zijn, en het zoeken en vergroten van de aandacht voor deze absorberende (“flow”) ervaringen.
2. Relaties: Versterken en genieten van relaties door tijd voor mensen te maken, bewondering, waardering en genegenheid te uiten, te profiteren van geluk, ondersteunend en loyaal te zijn, conflicten te beheersen en het innerlijke leven te delen.
3.  Vriendelijkheid: Het verrichten van goede daden voor andere mensen, vrienden of vreemden, hetzij direct of anoniem, hetzij spontaan of gepland.
4. Dankbaarheid: Het tellen van zegeningen, het waarderen van levensomstandigheden en dankbaarheid tegenover personen (iemand bedanken) door te schrijven, te overdenken en te reflecteren (bv. met een dankbaarheidspartner) of door dankbaarheid rechtstreeks aan een andere persoon uit te drukken.
5. Genieten: Genieten en de kortstondige genoegens en wonderen van het leven opnieuw beleven. Bijvoorbeeld, door gebruik te maken van de vijf zintuigen, door open te staan voor schoonheid en uitmuntendheid, door te genieten van gewone ervaringen en die ervaringen met anderen te delen.
6. Zorgen voor het lichaam: Lichaamsbeweging of sport, mindfulness-meditatie, glimlachen en lachen.
7. Doelen stellen: Eén, twee of drie belangrijke doelen kiezen die zinvol zijn, en tijd en moeite besteden aan het nastreven ervan in een stapsgewijze aanpak.
8. Spiritualiteit: Meer betrokken raken bij religie of spiritualiteit, bijvoorbeeld door te zoeken naar betekenis en doel, het ‘heilige’ vinden in het gewone leven, en/of mindfulness meditatie (vergroten van focus/aandacht, reflecteren en schrijven).
9. Optimisme: Schrijven over je best mogelijke toekomstige zelf, doelen en subdoelen, evenals het identificeren van belemmeringen en automatische pessimistische gedachten en het bedenken van ideeën om hun effecten te minimaliseren.
10. Vergevingsgezindheid: Schrijven over het loslaten van woede en wrok ten opzichte van andere personen.

Elke deelnemer kreeg vier oefeningen uit deze lijst van 10 toegewezen. De deelnemers werden vrijgelaten of ze deze vier oefeningen allemaal zouden oefenen of slechts een of twee daarvan. De behandelperiode was acht weken. Ze werden aangemoedigd om minimaal één keer in de week 15 minuten een oefening te doen, vooral op slechte dagen. De frequentie en de tijd dat men met de oefening bezig was werd bijgehouden. De deelnemers in de interventiegroep ontvingen van elke oefening een uitgebreide beschrijving op twee A4’tjes met een duidelijke toelichting, stappenplan, voorbeelden en ook wetenschappelijke evidentie. De controlegroep kreeg een zeer verzwakte vorm hiervan. Ze ontvingen een paragraaf aan tekst op een A4’tje met een korte instructie om meer mindful te zijn, eveneens minimaal één keer per week 15 minuten.

Metingen

De deelnemers in de beide groepen vulden op drie momenten een uitgebreide- en goed gevalideerde set vragenlijsten in. Dat deden ze kort voor de aanvang van de studie, acht weken later na afsluiting van de interventie, en na drie maanden follow-up. Zonder in detail te treden dekte de set vragenlijsten de volgende relevante gebieden af:

• Pijn (pijnintensiteit, pijn catastroferen, en waargenomen controle over de pijn)
• Fysiek functioneren (pijn interventie),
• Emotioneel functioneren (positieve en negatieve emoties, depressieve symptomen, en levenstevredenheid).
• Tevredenheid over de interventie en eventuele negatieve effecten.

Daarnaast kregen de deelnemers wekelijkse reminders voor de oefeningen, de registratie van de frequentie en tijd van de oefeningen, en de hoeveelheid medicatie gebruik.

Resultaten

Aan dit onderzoek deden 168 patiënten mee. Uiteindelijk maakten 105 patiënten de studie volledig af (47 in de interventiegroep, en 58 in de controlegroep). In de interventiegroep werd gemiddeld 4,6 keer per week geoefend en in de controlegroep gemiddeld 2,8 keer per week.
Op de baseline waren er tussen de interventiegroep en de controlegroep geen significante verschillen. Dat is iets wat je als onderzoeker hoopt.

De interventiegroep heeft significant minder pijn na de interventie. 38% rapporteert een kleine pijnvermindering, maar 26% rapporteert een matige pijnvermindering, en 2% zelfs een substantiële pijnreductie. Daarnaast bleek er een associatie te zijn tussen het oefenen van de positief psychologische oefeningen en het omgaan met pijn, fysiek functioneren en emotioneel functioneren. De effectsterktes waren significant maar klein (Cohen’s d .12-.45). Op levenskwaliteit zag men geen verandering. In de controlegroep bleek de mate waarin men mindfulness beoefende ook het fysieke en emotionele functioneren te bevorderen, en wederom geen effect op levenskwaliteit.

De belangrijkste bevinding in het onderzoek is dat de positieve psychologische interventies een significant sterker pijn reducerend effect hadden ten opzichte van de controlegroep. Op drie maanden follow-up werden deze effecten in de positieve interventiegroep beter behouden dan in de controlegroep, maar er was nu geen significant verschil meer tussen de groepen op alle gemeten variabelen.

Opmerkingen samenvatter

Dit onderzoek laat zien dat het aanbieden van eenvoudige positieve psychologische interventies in de vorm van een uitgebreide hand-out en minimale begeleiding, tot meer pijnreductie leidt dan een beknopte mindfulness instructie. Daarmee moet niet geconcludeerd worden dat mindfulness training geen effect heeft bij chronische pijn, want dat heeft het juist wel. Alleen in deze beknopte aangeboden vorm is er geen effect op de pijn intensiteit. Belangrijker is dat fysiotherapeuten naast de gebruikelijke fysiotherapeutische interventie en misschien zelfs aangevuld met mindfulness interventies, zeker ook moeten denken aan het aanbieden van positieve psychologische interventies.

Deze bevindingen zijn natuurlijk relevant voor fysiotherapeuten die werken met patiënten met chronische pijn en die daarbij aandacht schenken aan leefstijlinterventies of meer algemeen een biopsychosociale benadering voorstaan. Feitelijk is het aanbieden van positieve psychologische interventies binnen de fysiotherapie erg eenvoudig. Een fysiotherapeut met goede communicatieve- en empathische vaardigheden kan na het lezen van een boek over positieve psychologie een aantal eenvoudige positief psychologische interventies aanbieden.

Bron: Muller, R., Segerer, W., Ronca, E., Gemperli, A., Stirnimann, D., Scheel-Sailer, A., & Jensen, M. P. (2022). Inducing positive emotions to reduce chronic pain: a randomized controlled trial of positive psychology exercises. Disabil Rehabil, 44(12), 2691-2704. doi:10.1080/09638288.2020.1850888

Foto bij artikel door AleksandarNakic / iStock.