Perfectionisme als kenmerk van patiënten met fibromyalgie

Fibromyalgie is een chronisch pijnsyndroom dat vergezeld gaat met verschillende emotionele- en cognitieve problemen. Een psychologische component die hier uitspringt is perfectionisme. Perfectionisme, vaak aangejaagd door angst voor falen, kan leiden tot een hyperactieve leefstijl. Met deze leefstijl overschrijdt de patiënt zijn grenzen, wat tot meer functionele beperkingen en teleurstellingen leidt. De taken die perfectionistische mensen op zich nemen zijn vaak persoonlijk hoog relevant (werk, familie). Deze taken worden bovendien als uitvoerbaar ingeschat, ook al is dat niet altijd het geval. Het nastreven van deze belangrijke doelen botst echter met de doelen die de patiënt heeft ten aanzien van het reguleren van zijn pijn en vermoeidheid.

Doordat voorgenomen doelen keer op keer door de pijn of vermoeidheid niet gehaald worden, ontstaat schaamte en gevoelens van incompetentie. Het perfectionisme, en met name de zelfkritiek, zorgt ervoor dat de patiënt de lat alsmaar hoger legt. Dat leidt helaas tot nog meer beperkingen en versterkt zo de gevoelens van incompetentie. De patiënt krijgt het gevoel dat hij of zij niets voor elkaar krijgt en raakt overmatig gefixeerd op persoonlijk falen.

Vooral motivatie theorieën rond pijn werken het conflict tussen levensdoelen en doelen rond pijnregulering verder uit. Catastroferen over pijn is een voorbeeld van proces dat botst met het uitvoeren van dagelijkse activiteiten, en zal bij perfectionisme een rol spelen. Vanuit de acceptance and commitment therapy weten we dat cognitieve fusie rond pijn en persoonlijk falen, zorgt dat de patiënt belangrijke levenswaarden uit het oog verliest of ze als niet haalbaar inschat.

Bij cognitieve fusie meent men dat wat men denkt gewoon waar is, in plaats dat men beseft dat het ‘maar’ gedachten zijn. Door cognitieve fusie krijgen gedachten meer invloed op onze gevoelens en gedragingen.

Cross-sectioneel is er een verband aangetoond tussen perfectionisme en catastroferen over pijn. Dit is echter nooit bestudeerd bij vrouwen met fibromyalgie, terwijl deze groep van patiënten juist gekenmerkt wordt door perfectionisme. Ook is er geen onderzoek gedaan naar de rol van cognitieve fusie hier bij. Een reden voor de auteurs van het artikel dat we hier samenvatten om hier een onderzoek naar te doen.

Methode

Aan deze studie deden 230 vrouwen met fibromyalgie mee. De leeftijd was 18 jaar of ouder. De diagnose fibromyalgie was gesteld door de reumatoloog of de huisarts.

Metingen:

• Pijnintensiteit: The Brief Pain Inventory (BPI).
• Perfectionisme: in de vorm van ‘zorgen over fouten’ maken. Een subschaal van de Frost Multidimensional Perfectionism Scale (FMPS).
• Pijn catastroferen: Pain Catastrophizing Scale (PCS).
• Cognitieve fusie: Cognitive Fusion Questionnaire (CFQ).
• Angstsymptomen: Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS).

Resultaten

Er waren significante positieve correlaties tussen alle vier de onderzoeksvariabelen: perfectionisme, pijn catastroferen, cognitieve fusie en angst. Er worden zowel directe effecten als indirecte effecten gevonden tussen perfectionisme en angst. Een indirect effect verloopt via pijn catastroferen. Dus perfectionisme is gecorreleerd met meer catastroferen over pijn en dat correleert weer met meer angst. Een soortgelijk patroon ziet men voor perfectionisme en cognitieve fusie. Perfectionisme correleert met meer cognitieve fusie, en dat correleert weer met meer angst. Samenvattend kun je stellen dat perfectionisme een direct effect heeft op meer angst, maar ook indirecte effecten via meer pijn catatsroferen en meer cognitieve fusie. Waarbij catatsroferen en cognitieve fusie ook nog eens aan elkaar gecorreleerd zijn. Nadere analyse laat zien dat het effect dat perfectionisme via catastroferen op angst heeft, door cognitieve fusie versterkt wordt. Daarmee sluit dit resultaat aan bij de verwachting die je mag hebben: fibromyalgie patiënten die perfectionistisch zijn catastroferen meer over de pijn. Als er sterke cognitieve fusie is dan zal catastroferen over pijn extra veel effect hebben op de angst.

Opmerkingen samenvatten

Interessant is dat de auteurs beschrijven dat perfectionisme, gebaseerd op overmatige zelfkritiek, geassocieerd is met onveilige hechting. Eerdere studies hebben aangetoond dat de prevalentie van onveilige hechting groter is bij patiënten met fibromyalgie. Dat onveilige hechting speelt, maakt het piekeren over fouten begrijpelijk. Immers, in het verleden leidde ‘fouten maken’ tot kritiek van de ouders of andere vorm van afwijzing. Catastroferen over pijn heeft voor een deel te maken met doelen die door de pijn niet gehaald dreigen te worden. Perfectionisme doet hier nog een schepje bovenop. Cognitieve fusie zorgt dat dit disfunctionele proces door blijft gaan. Voor fysiotherapeuten die werken met patiënten met fibromyalgie is dit belangrijke informatie. Een strikte focus op de pijn is zoals we weten vanuit het chronische pijnonderzoek, een te beperkte insteek. Minimaal moet er ook een gerichtheid op functionele activiteiten zijn.

Fysiotherapie

Maar er is meer mogelijk. De fysiotherapeut kan bij patiënten met fibromyalgie oog houden voor perfectionisme, catastroferen over pijn, cognitieve fusie, en angst. Dit zijn vier factoren die het disfunctioneren en het welbevinden van de patiënt met fibromyalgie sterk beïnvloeden. Het zijn bovendien factoren die op een begrijpelijke manier samenhangen. Er zijn voor fysiotherapeuten allerlei ingangen om hiermee te werken. Angst kan gereduceerd worden door uitleg en ontspanningsoefeningen. Catastroferen over pijn eveneens door uitleg (pijneductatie) en bijvoorbeeld graded exposure. Cognitieve fusie kan verminderd worden door allerlei oefeningetjes vanuit de acceptance and commitment therapy. Cognitieve fusie kan ook in sterke mate verminderd worden door mindfulness training. Immers daar leert men van een afstand kijken naar allerlei emotionele-, cognitieve of fysieke verschijnselen. De kern van het perfectionisme zelf, ‘de angst voor het falen’, ontstaan vanuit onveilige hechting met bijvoorbeeld kritische ouders. Dat zijn ouders die hun liefde voorwaardelijk stelden op succes en/of geen fouten maken. Ook hier kan de fysiotherapeut iets betekenen via het aangaan van het gesprek, binnen een accepterend en empathisch klimaat. De patiënt ervaart dan dat ‘gezien worden’ en ‘geaccepteerd worden’ onafhankelijk is van oppervlakkige aspecten als succes en falen. Daarnaast kan doorverwijzing naar een psycholoog erg zinvol zijn, om specifiek het perfectionisme aan te pakken.

Bron :  Gutierrez, L., Velasco, L., Blanco, S., Catala, P., Pastor-Mira, M. Á., & Peñacoba, C. (2022). Perfectionism, maladaptive beliefs and anxiety in women with fibromyalgia. An explanatory model from the conflict of goals. Personality and Individual Differences, 184, 111165. doi:10.1016/j.paid.2021.111165

Foto bij artikel door PeopleImages / iStock