Korte mindfulness interventie reduceert postoperatieve pijn na totale artroplastiek van knie of heup

Osteoartritis van de knie en heup komt erg veel voor. In Nederland zijn de aantallen: knieartrose ongeveer 804 600 mensen en heupartrose ongeveer 314 800 mensen. De meest uitgevoerde chirurgische ingreep is een totale artroplastiek. Dit geeft een aanzienlijke reductie in pijn, maar bij een aanzienlijk deel van de patiënten blijft er postoperatief chronische pijn bestaan. De uitkomst van de operatie wordt voorspeld door factoren als de intensiteit en de duur van de preoperatieve pijn, en psychologische stress. Pakweg 40% van de patiënten hebben preoperatief matige tot sterke psychologische stress. Preoperatief zou hier een stressmanagement interventie geboden kunnen worden. Maar ook postoperatief kan er veel verbeterd worden. Vaak wordt rond de postoperatieve pijnmanagement alleen niet steroïde anti-inflammatoire medicijnen aangeboden (NSAIDs) en opiaten. Aan beide medicijnen kleven nadelen, zoals verslaving en het onderdrukken van de ademhaling. Daarom zoekt men ook naar niet farmacologische postoperatieve pijn managementmethoden.

Mindfulness interventies

Interventies gericht op mindfulness kunnen hier ingezet worden, want onderzoek toont een stress reducerend en pijn regulerend effect aan van mindfulnesstraining. Vooral bij patiënten met fibromyalgie, artritis en chronische pijn. Een veel onderzocht mindfulness programma is de Mindfulness-Based Stress Redution (MBSR). Deze bestaat formeel uit 8 lessen van 2,5 uur. Maar er zijn ook kortere programma’s, en programma’s die verschillende accenten leggen, bijvoorbeeld specifiek op de pijn, bewegen of combinaties hiervan. Er is al een systematische Review uit 2023 bekend naar het effect van mindfulnesstraining op de pijn na totale artroplastiek, maar deze bevatte slechts twee studies. De huidige systematische review die we hier bespreken, wil deze onderzoeksvraag herhalen met inclusie van de meest recente onderzoeken.

Methode

De auteurs doorzoeken de verschillende literatuurdatabases op RCT’s uitgevoerd met patiënten na een totale artroplastiek van de knie of heup. Ze kregen een op mindfulness gebaseerde interventie en werden vergeleken met een controlegroep die dit niet kreeg. Uiteindelijk vinden de auteurs vijf RCT’s die in hun systematische review en meta-analyse meegenomen werden. Interessant om te vermelden is dat vier RCT’s uitgevoerd werden door het departement van orthopedische chirurgie van de universiteit van Utah in de VS.
De interventie timing van de vijf studies was divers. Één studie deed preoperatief het volledige MBSR-programma van acht lessen van tweeënhalf uur. Drie studies boden één sessie van 15-20 minuten aan vlak voor de operatie. Één onderzoek bood 2-6 weken na de operatie, een online programma aan van vier videolessen van 20 minuten. De controle groepen kreeg gebruikelijke zorg, vaak in combinatie met een enkele cognitieve interventie (educatie, hypnose).

Resultaten

De vijf studies als geheel overziend, geven de mindfulness interventies een significant grotere postoperatieve pijnreductie dan de controlegroepen. Het verschil in effectsterkte tussen de mindfulness interventies en de controle groepen is groot (Hedge’s g = -1,83.)

Opmerking samenvatter

Deze bevindingen zijn naar mijn mening voor fysiotherapeuten te belangrijk om te negeren. Niet alleen omdat de pijnreductie het ongemak of lijden van de patiënt vermindert, maar ook omdat het hebben van postoperatieve pijn een voorspeller is voor een vertraagd hersteltraject. Fysiotherapeuten die overtuigd zijn van de juistheid en de toepasbaarheid van het biopsychosociale model binnen de fysiotherapie, kunnen naast bijvoorbeeld instructie over pijn en bewegen en bijvoorbeeld het doen van oefeningen, ook een interventie gebaseerd op mindfulness aanbieden. Uit dit onderzoek blijkt dat dat niet per se een klassiek acht lessen durend MBSR-programma hoeft te zijn. Ook relatief korte sessies, en zelfs videosessies, zijn hier zinvol. Dit was al langer bekend ten aanzien van pijn en welzijn in het algemeen, en heeft binnen Psychfysio opleidingen geleid tot het creëren van een online mindfulness programma voor patiënten. Een online programma zorgt dat de patiënt in zijn eigen tijd een mindfulness trainingstraject kan doorlopen van een of meer lessen. Fysiotherapeuten die de acht-daagse cursus de Mindful Fysiotherapeut hebben gevolgd, kunnen hun patiënten op deze mindfulness website toelaten. Natuurlijk is het ook een optie om zelf een dergelijke site op te tuigen of één of meer pagina’s op je website te reserveren voor video of audio-opnamen rond mindfulness.

Bron: Impieri, L., Mazzoli, G., Pezzi, A., Peretti, G. M., Mangiavini, L., & Rossi, N. (2025). Mindfulness-based intervention for non-farmacological pain control after Total Hip and Total Knee Arthroplasty: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Journal of Orthopaedic Reports, 4(4), 100477. https://doi.org/10.1016/j.jorep.2024.100477

Foto bij artikel door SDI Productions / iStock