De emotionele dimensie aanpakken bij chronische pijn

In de klinische praktijk wordt de subjectieve emotionele component van pijn vaak over het hoofd gezien. Dat beperkt de behandeluitkomsten. Aanwijzingen dat emotie en pijn verbonden zijn blijkt uit het feit dat bijna de helft van de patiënten met musculoskeletale pijn angst en/of depressie hebben. Deze relatie is bidirectioneel. Ook een onopgelost psychotrauma kan de kans op het ontstaan van chronische pijn verhogen. Een verklaring voor de relatie tussen pijn en emoties is dat de neutrale netwerken overlappen.

Het neospinothalamische systeem verzorgt vooral de sensorische discriminatie dimensie van de pijn. Het paleospinothalamische systeem verloopt via het periaqueductale grijs en het limbische systeem. Ze is betrokken bij de affectieve dimensie van pijn. Beide systemen hebben met elkaar gemeenschappelijk dat ze beide via de anterior cingulate cortex en de insulate cortex verlopen. Daar kunnen ze als het ware met elkaar verstrengeld zijn. De insulate cortex is sterk betrokken bij interoceptie en de ACC bij de affectieve interpretatie van de pijn en de pijn onplezierigheid. Als pijn verschuift van acuut naar chronisch worden telkens meer emotionele regio’s in het brein actief. Bij chronische pijn zijn er veranderingen in de insula, anterior cingulate cortex en prefrontale cortex. Bij chronische pijn is de grijsstof in deze regionen verminderd, evenals de wittestof integriteit en het vermogen om opioïden te binden. De pijninhiberende descenderende banen die uit deze regionen vertrekken zijn daardoor minder effectief. Er zijn ook synaptische veranderingen in de anterior cingulate cortex bij chronische pijn. De NMDA gemedieerde long term potientation onderhoudt de emotionele ervaring van chronische pijn.

Gedragsmatige methoden die aanvankelijk voor psychische aandoeningen werd gebruikt, worden tegenwoordig ook met succes bij chronische pijn gebruikt. Men kan daarbij denken aan cognitieve gedragstherapie, yoga, mindfuness meditatie, en biofeedback. Er zijn aanwijzingen dat gedragsmatige interventies positieve veranderingen in het brein teweeg brengen. Cognitieve gedragstherapie zorgt voor grijze stof toename in de dorsolateral prefrontale cortext, anteriro cingulate cortex en de sensomotorische cortex. Deze grijze stof toename correleerde met een afname in pijncatastroferen. Mindfulness training beïnvloedt vooral het mediale pijnsysteem. Het verhoogt de activatie in de anterior cingulate cortex en de anterior insulate cortex en dit correleerde met een afname in pijnintensiteit en pijnonplezierigheid. Mindfulness training vermindert ook de anticipatie angst op pijn.

Opmerkingen samenvatter

De afgelopen tien jaar hebben een paar duizend fysiotherapeuten een of meer cursussen gevolgd bij Psychfysio opleidingen. De populatie die zich aanmeldt is langzaam aan het veranderen. Rond 2007 zou je de algemeen fysiotherapeut nog tamelijk onwetend kunnen noemen ten aanzien van het biopsychosociale model. In 2017 is dat niet meer het geval. Er zijn meer en meer fysiotherapeuten die in een gespecialiseerde setting werken waar gedragsmatige aspecten nadrukkelijk binnen de behandeling worden meegenomen. Dat kan binnen revalidatie settingen zijn, maar ook bij bureaus voor werkintegratie, praktijken gespecialiseerd in rug- en bekken klachten, instellingen gericht op behandeling van obesitas, hoofdpijn, oorsuizen, chronisch vermoeidheid syndroom, fybromyalgie, conversie, verslavingszorg. Ook zijn er meer fysiotherapeuten die zich nadrukkelijk profileren als biopsychosociaal georiënteerd. Naast de psychosomatisch fysiotherapeut blijkt er nu een leger van vaak jonge fysiotherapeuten te zijn, die zich als generalist toch succesvol weten te profileren als biopsychosociaal georiënteerd fysiotherapeut. Veel van deze fysiotherapeuten zijn slim, gemotiveerd zich te ontwikkelen en erg talentvol.
Deze ontwikkeling past bij de visie van psychfysio opleidingen dat een master psychosomatische fysiotherapie geen noodzaak is om patiënten met stress gerelateerde gezondheidsproblematiek goed te kunnen behandelen. Insiders van de master psychosomatische fysiotherapie benadrukten ooit in Fysiopraxis dat nascholing in kleine losse cursussen op het gebied van psychologie niet adequaat zou zijn om complexe patiënten goed te kunnen bedienen. Dat is niet waar. Naast de master psychosomatische fysiotherapie is er ruim voldoende aanbod om je als fysiotherapeut te ontwikkelen en te profileren als biopsychosociaal fysiotherapeut. Het aanbod is rijk, flexibel, professioneel, en vaak nadrukkelijk praktisch gericht. Een eigen route kan de fysiotherapeut zelf op maat opstellen. Wil je als fysiotherapeut meer kennis en vaardigheden ontwikkelen ten aanzien van lichaamsbewustwording, graded activity, biofeedback, relaxatie training, mindfulness, ACT, verbeelding en NLP, running therapie, motiverende gespreksvoering, RET, gestalttherapie, somatic experiencing, adem-en-ontspanningstraining Dixhoorn, haptonomie, Feldenkrais, burn-out, conversie, depressie, chronische pijn etc.? Het kan! Natuurlijk is één drie daagse cursus zinvol als kennismaking, maar niet om all round met stress gerelateerde gezondheidsproblematiek of chronische pijn om te gaan. Maar wat let je om in de loop der jaren regelmatig een of meer losse cursussen te volgen en op die wijze jezelf te ontwikkelen als biopsychosociaal fysiotherapeut. Ook voor de drukke fysiotherapeut is deze route aan te bevelen. Je legt jezelf niet vast aan een zwaar en duur driejarig programma, maar kan je flexibel blijven aanpassen aan de beschikbare tijd en de interesse die je hebt.