Dansante fysiotherapie en de kracht van niet-doelgerichte bewegingsimprovisatie

Tijdens dansant bewegen verbindt de patiënt zich met zichzelf en zijn creativiteit. Het helpt hem/haar om nieuwe houdingen en bewegingen te ontdekken. Deze veranderingen in houding- en beweging zijn op zich al fysiotherapeutisch relevant, maar het effect strekt verder dan alleen het anatomische- of kinetische niveau. De wetenschappelijke bevindingen rond embodiment laten bijvoorbeeld zien dat de houding van de patiënt en de manier waarop hij beweegt invloed heeft op hoe hij de wereld beleeft en op hoe hij zich voelt. Dat betekent voor patiënten die door pijn- of stress een ‘ingeklemd’ leven hebben, daadwerkelijk meer ruimte in hun leven gaan ervaren als ze tijdens (dansant)bewegen de bewegingsruimte meer verkennen en hernemen. Als fysiotherapeut erkennen we de metafore kracht van houding en bewegen in onze taal en maken daar gretig gebruik van, maar beseffen te weinig dat de link tussen de patiënt zijn bewegen en zijn leven niet alleen metafoor-, maar ook heel letterlijk aanwezig is.
Men kan een onderscheidt maken tussen van buitenaf ‘gedicteerd’ bewegen of van binnenuit ‘gegenereerd’ bewegen. Op dansscholen is doorgaans de externe nadruk aanwezig. Men moet de juiste vorm aanleren, veelal via ‘nadoen’ en ‘externe correctieve feedback’. Bij danstherapie wordt meer het intern gegenereerd bewegen gestimuleerd, via improvisatie. In een eerder artikel over dansante fysiotherapie benadrukten we al dat vanuit fysiotherapeutisch perspectief bewegingsimprovisatie zorgt dat de patiënt niet in een keurslijf van houding en bewegen geperst wordt en zichzelf gemakkelijk ‘passeert’ en ‘blesseert’. Een van binnenuit gegenereerde bewegingsimprovisatie, – met fysiotherapeutische doelstellingen zoals coördinatie, mobiliteit, bewegingsvariatie, pijndemping en ontspanning – , heeft dit risico aanzienlijk minder.

Onderzoeksvraag

De auteurs van dit artikel willen weten of niet-doelgericht dansant bewegen beter stressgevoelens reduceert dan doelgericht niet-dansant bewegen. Doelgericht dansant bewegen is bijvoorbeeld bewegen om gepland ergens te komen of iets te pakken. Op neurologisch niveau zijn er aanwijzingen dat doelgericht bewegen en niet-doelgericht bewegen kwalitatief verschillend zijn (zie mirrorneuronen onderzoek). En ook vanuit de dynamische systeemtheorie van bijvoorbeeld Thelen e.a. (1994) is er een verschil tussen extern-doelgericht en niet-extern-doelgericht bewegen. Zelforganisatie van een systeem krijgt meer kans als er meer vrijheidsgraden zijn. Bij niet-extern gericht bewegen is het aantal vrijheidsgraden duidelijk hoger dan bij extern-doelgericht bewegen.

Eerder onderzoek van de auteurs

Eerder onderzoek van de auteurs met 46 studenten toonde al dat een sessie van niet-doelgericht dansant bewegen (improvisatie) significant minder stress en meer welzijn gaf dan doelgericht niet-dansant bewegen (Wiedenhofer, e.a., 2016). In dit onderzoek bestond het doelgericht niet-dansante bewegen uit gekleurde kaartjes in de ruimte verplaatsten naar bijhorende locaties terwijl men op het ritme van de muziek ‘marcheert’.

Het huidige onderzoek van de auteurs

Omdat het boven beschreven onderzoek niet duidelijk maakt wat nu het essentiële verschil maakt, herhalen ze het onderzoek met 57 studenten. Ze laten nu beide groepen dansant improviseren. De groepen verschillen alleen in de opdracht, waardoor het (a) een extern doelgerichte dansante bewegingsimprovisatie wordt of (b) een niet-doelgericht dansante bewegingsimprovisatie.

De opdracht in de niet-doelgerichte bewegingsimprovisatie luidde:

“Beweeg vrij op de muziek. Je kunt je gehele lichaam gebruiken. Romp, armen en benen kunnen in alle richtingen bewegen zonder specifiek doel. Als je door de ruimte beweegt, doe dat dan ook zonder specifiek doel. Concentreer je alleen op je eigen bewegingen- anderen in de kamer zijn niet belangrijk zolang we bewegen. Maak daarom geen contact met anderen. Houd je ogen de hele tijd open.”

Voor de doelgerichte bewegingsimprovisatie groep waren er allerlei gekleurde kaartjes op de grond gelegd en op de muur geplakt. De opdracht voor de doelgerichte bewegingsimprovisatie luidde:

“Beweeg vrij op de muziek. Betrek de gekleurde kaartjes daarbij. Gebruik ze als je doel van de beweging en raak ze allemaal minimaal één keer aan. Het is aan jou hoe je dat voor elkaar krijgt. Je kunt ook andere punten als je doel nemen. Concentreer je alleen op je eigen bewegingen- anderen in de kamer zijn niet belangrijk zolang we bewegen. Maak daarom geen contact met anderen. Houd je ogen de hele tijd open.”

De gebruikte muziek voor beide groepen was:

• Did You Get My Message: Jason Mraz (4:01),
• Suddenly I see: KT Tunstall (3:22),
• Skies Over Cairo: Django Django (3:33),
• Sonnentanz: Klangkarussell (up to minute3:31).

Resultaat

Waargenomen stress vermindert significant meer in de niet-doelgerichte dansimprovisatie groep, terwijl de body selfefficacy in die groep significant sterker toeneemt. Er werd geen verschil in welzijn en algemene selfefficacy tussen de beide groepen gevonden.

Opmerkingen samenvatter

Binnen de fysiotherapie is er vooralsnog weinig aandacht voor niet-doelgerichte bewegingsimprovisaties. In die zin is fysiotherapie bijna altijd een vorm van doelgericht bewegen met geen tot weinig improvisatie. Misschien komt dat omdat fysiotherapie begrijpelijkerwijs doelgericht wil of moet zijn. Zeker tegenwoordig is dat een harde eis. Niet-doelgerichte bewegingsimprovisaties lijken op het eerste oog daaraan niet te voldoen. Het komt te ongericht en te vrijblijvend over. Niets is echter minder waar. Een fysiotherapeut kan weldegelijk een welomschreven specifiek behandeldoel nastreven welke hij kan behalen via niet-doelgerichte bewegingsimprovisaties. Stressreductie, zoals in dit onderzoek, is een zo’n fysiotherapeutische doelstelling. Dit concept van specifieke fysiotherapeutische doelen behalen via niet-doelgerichte bewegingsimprovisaties kan echter ook naar andere fysiotherapeutische doelstellingen getrokken worden, zoals: pijn vermindering, coördinatietraining, meer integratief bewegen, verruiming van de bewegingsvariatie, vergroting van het bewegingspanorama, en vergroting van de mobiliteit en souplesse. Een grote groep van enthousiaste fysiotherapeuten beginnen meer en meer oog te krijgen voor deze aanvullende vorm van bewegen. Dat het bewegen op muziek plaatsvindt is soms ook even wennen voor de meer ‘traditionele fysiotherapeut’. Moderne fysiotherapie vraagt echter voorbij de eigen beroeps-culturele inperking rond bewegen te kijken en kansen op nieuwe bewegingsinterventies te benutten die theoretisch aannemelijk zijn en waarvoor onderzoek- en bewijs voorhanden is. Dit is zelfs een van de doelstellingen in het wetenschappelijke masteronderwijs. Gezien de snelheid waarmee onderzoeksresultaten op dit gebied geboekt worden zal niet-doelgerichte bewegingsimprovisaties, en dansant bewegen, meer en meer om een respons vanuit de fysiotherapie vragen. Binnen Psychfysio opleidingen wachten we niet op deze beroepsrespons, maar zijn we al begonnen de eerste groepen dansante fysiotherapeuten af te leveren. Net zoals voor ons, blijkt dansante fysiotherapie voor de cursisten een belangrijk handvat te zijn om buiten de beperkte bewegingskaders van de oude fysiotherapie te treden. Voor meer informatie zie de 8-daagse cursus dansante fysiotherapie.