Suggestibiliteit bepaalt het effect van progressieve spierrelaxatie

Relaxatietraining wordt niet alleen bij psychologische problemen ingezet, maar ook bij somatische aandoeningen zoals chronische pijn, hoge bloeddruk of astma. Relaxatietraining kan de algemene kwaliteit van leven verhogen bij patiënten met een chronische aandoening. De auteurs van dit artikel focussen zich op de vraag of psychologische kenmerken gerelateerd zijn aan het vermogen zich te ontspannen via relaxatietraining. De klinische ervaring laat immers zien dat sommige mensen sneller of dieper kunnen ontspannen. De onderzoekers richtten zich op de mate van suggestiviteit, compliantie, en beïnvloedbaarheid. Onderzoek van Gheorghiu, e.a. (2003/2008) toonde aan dat de mate van suggestibiliteit gecorreleerd was aan het vermogen te kunnen ontspannen. De mate van suggestibiliteit werd op ingenieuze wijze onderzocht. Men vroeg de proefpersoon aan te geven wanneer hij/zij een warmte stimulus voelde. In werkelijkheid was de stimulus die gegeven werd niet warm. Het aantal keren dat de proefpersoon deze gesimuleerde warmte stimulus ‘waarnam’ werd gehanteerd als index voor de mate van suggestibiliteit. Gheorghiu gebruikt een variant van autogene training van Schultz (1960) voor de inductie van ontspanning.

De auteurs van het huidige artikel willen deze resultaten repliceren, maar nu met een minder suggestieve relaxatie methode, namelijk progressieve relaxatie van Edmund Jacobson (1938). De auteurs verwachten dat de effectiviteit van relaxatietraining groter is bij mensen die suggestibel en beïnvloedbaar zijn, ook al is de relaxatie procedure niet gebaseerd op directe suggesties. Een kenmerk van de progressieve spierrelaxatie van Jacobson is dat hierbij expliciet geprobeerd wordt suggesties te vermijden. Dat is een belangrijk verschil met de autogene training van Schultz.

Suggestibiliteit meten

Er zijn drie hoofdvormen om de suggestibiliteit van iemand bepalen: direct, indirect en via een vragenlijst. Bij de directe methode wordt de deelnemer rechtstreeks gesuggereerd wat hij kan verwachten. De proefpersoon staat bijvoorbeeld voor een muur met de ogen dicht en de onderzoeker herhaalt herhaaldelijk de suggestie dat de persoon naar achteren valt. De mate waarin de persoon naar achter helt is een maat voor suggestibiliteit. Een voorbeeld van de indirecte methode: geef de proefpersoon een mentale draad in de hand met de suggestie dat die via een knop elektrisch warm gemaakt kan worden. In de eerste trail wordt de draad daadwerkelijk verwarmd, maar in de daaropvolgende trail niet meer. De proefpersoon moet aangeven als hij/zij voelt dat de draad warm wordt. Het aantal keren dat men de draad warm voelt worden (terwijl dat feitelijk niet zo is) is een maat voor suggestibiliteit. Een derde vorm om suggestibiliteit van iemand te meten is via een vragenlijst over zijn of haar suggestibiliteit in het dagelijks leven (bijvoorbeeld dagdromen en opgaan in boek of film). In het onderzoek van de auteurs werden deze methoden alle drie gebruikt om de mate van suggestibiliteit van de deelnemer te meten. De auteurs verwachten niet alleen dat suggestibiliteit gerelateerd is aan het vermogen tot ontspanning, maar ook de mate van compliantie (de neiging te voldoen aan een verzoek of instructie) en sociale beïnvloedbaarheid (mate waarin men zich laat beïnvloeden door anderen).

Methode

Aan dit onderzoek deden 104 leerlingen en studenten mee in Polen.
Voorspellers

• Directe suggestibiliteit: Barber Suggestibility Scale (BSS, Barber, 1996).
• Indirecte suggestibiliteit: Sensory Suggestibility Scale for Groups (SSSG; Gheorghiu, e.a., 1994).
• Compliantie: Gudjonsson Compliance Scale (GCS; Gudjonsson,1997).
• Zelfrapportage suggestibiliteit: Inventory of Suggestibility (IS; González-Ordi, e.a., 1999).

Effectmaat

• Relaxatie: Thayer’s Activation-Deactivation Adjective Checklist (AD-ACL; Thayer, 1970). Deze lijst meet vier dimensies van activatie en deactivatie:

• • Algemene activatie: positieve energie (bijv. energiek).
  • Hoge activatie: spanning (bijv. angstig).
  • Algemene deactivatie: kalmte (bijv. rustig).
  • Deactivatie- slaap: vermoeidheid (bijv. slaperigheid).

In essentie ondergingen de proefpersonen een sessie van 20 minuten in progressieve relaxatie, waarbij de meetinstrumenten zowel direct voor als na de relaxatie werden afgenomen.

Resultaat

De inductie van relaxatie was succesvol. Op de vragenlijst van Thayer waren de twee activatiecomponenten afgenomen en de twee deactivatie componenten toegenomen. Multiple regressie analyse liet zien dat afname in hoge activatie en een toename in algemene deactivatie gerelateerd was aan de mate van indirecte suggestibiliteit en zelf gerapporteerde suggestibiliteit. De mate van compliantie en sociale invloed hielt geen verband met het vermogen tot relaxatie. De effectsterkte was echter gematigd. De mate van suggestibiliteit verklaarde tussen de 4% en de 9% van de gevonden variantie in relaxatie.

Opmerking samenvatter

Fysiotherapeuten kunnen progressieve spierrelaxatie inzetten om patiënten ontspanning aan te leren. Ook direct na één sessie van 20 minuten zijn de effecten al merkbaar. Per persoon zal de sterkte van de verandering in relaxatie tijdens de sessie echter verschillen. Dit onderzoek laat zien dat de mate waarin de patiënt indirect suggestibel is (‘geef aan of het draadje warm is …’) en zelfgerapporteerde suggestibiliteit voorspellers zijn voor de mate van relaxatie. Een fysiotherapeut kan een indruk krijgen van de mate van suggestibiliteit door de patiënt te vragen in welke mate ze opgaan in dagdromen of geabsorbeerd raken in een boek of film.