Feldenkrais niet inzetten voor extern motorisch presteren, maar voor intern psychologisch reguleren!

Stephens (zie ook Stephens 2009) is positief over de effecten van Feldenkrais op pijn, houding, ademen etc, maar benadrukt ook de slechte methodologische kwaliteit van het onderzoek. Andere auteurs zoals Ives (in dit artikel) zijn kritischer en vinden de effecten marginaal. De sterkste bewijzen zijn er voor de psychologische effecten.
Ives zet allerlei methodologische kanttekeningen bij recente studies en haalt daarmee de geldigheid van het onderzoek onderuit. Feitelijk ook veel onderzoek dat Stephens aanhaalt.

Voorlopige conclusies van Ives

Het is in de onderzoeken niet aangetoond dat Feldenrkais effectiever is dan andere werkzame behandelingen, zoals een cognitief gedragsmatige benadering bij pijn. En zelfs het effect op emotioneel welbevinden is niet overtuigend sterker dan eenvoudige relaxatie training of sporten. Voor Ives is er dus geen reden om Feldenkrais boven andere methoden aan te bevelen. De effecten zijn vergelijkbaar.
De effecten op psychologisch gebied zijn duidelijker dan op fysiologisch gebied. Psychologisch ziet men bijvoorbeeld angstreductie. De effecten zijn echter volgens Ives ook nu niet sterker dan van relaxatie of Body Awareness Therapy (BAT). Binnen het fysiologische domein zijn de effecten zeker onduidelijk, klein of zelfs afwezig ten aanzien van lenigheid, bewegingsefficiëntie, of houdingscontrole. Dit, terwijl Feldenkrais een movement re-education method wordt genoemd. Bijvoorbeeld, drie studies tonen dat de postural sway niet sterker afneemt dan geen behandeling krijgen of bijvoorbeeld relaxatietraining.

Aandachtfocus bij bewegen

De essentie van Feldenkrais ligt bij het sensitief waarnemen van eigen lichaamsbewegingen van binnen uit. Maar mogelijk werkt dit juist motorisch leren en presteren tegen. Immers, Wulf e.a. hebben uitgebreid aangetoond dat een externe aandachtsfocus op een bewegingsdoel tot betere prestaties leidt dan een interne aandachtsfocus (het betrof hier taken als object manipulatie, gehele lichaambewegingen en balanstaken). Binnen de revalidatie literatuur lijkt hetzelfde te gelden voor meer functionele bewegingen.
Dus een externe aandachtsfocus geeft juist beter motorisch leren en presteren. Uitzondering zijn duursporten waar de motorstrategie relatief eenvoudig is (hardlopen) en dan vooral als tijdens de wedstrijden als de intensiteit hoog is. Bij die sporten en context blijkt een interne aandachtsfocus tot snellere tijden te leiden. Mogelijk omdat interne sensaties beter gevoeld worden en intensiteit regulatie beter rond het maximum kan plaatsvinden.

Bewegingsbewustzijn

Er is tegenwoordig ook debat of bewegingsbewustzijn wel zo belangrijk is voor motorisch leren en presteren. Bewezen is wel dat bewegingscues, bewegingsverbeelding en bewegingssensitiviteit het minst gebruikt worden in de eerste fase van het aanleren van een beweging. Bovendien is bewuste aandacht op lichaamsbewustzijn niet perse nodig om dit lichaamsbewustzijn toch te verbeteren, alleen al door herhalen van een beweging verbetert het, ook al let je er niet op. Andere kritiek is dat de perceptie van bewegingsinspanning van een ledemaat niet goed correleert met biomechanische of metabole efficiëntie. Bovendien worden veel tijdafhankelijke bewegingen reflexmatig of onbewust gestuurd. Ook bewegingsaanpassing op uitwendige krachten verloopt op automatisch niveau.
Het is niet uitgesloten dat bij sommige (atletische) bewegingen bewegingswaarneming een grotere rol speelt, maar doorgaans lijkt ze ondergeschikt. Bewegingsbewustzijn is doorgaans met korte aandacht al te faciliteren, het tot een hoofdbestanddeel maken van de training lijkt daarom zinloos. Die tijd kan dan beter besteed worden aan sturing via een externe aandachtsfocus.

Conclusie van Ives: Feldenkrais is wat betreft motorisch presteren relatief ineffectief door de interne aandachtsfocus en de uitgebreide kinesthetische training.

Mogelijkheden en kansen mindful bewegen

Waar liggen volgens Ives wel mogelijkheden voor onderzoek of therapie? Veel effecten van Feldenkrais zijn vooral psychologisch van aard. Bijvoorbeeld meer ontspannen. Zelfregulatie modellen zijn hier mogelijk beter op zijn plaats dan motorische leertheorieën. Zelfregulatie modellen gaan uit van welbewuste eigen sturing van een individu naar een bepaald doel. Een eerste stap daarbij is het waarnemen. Als het doel intern ligt (bijvoorbeeld prettiger en meer ontspannen bewegen beleven) is het waarnemen van de interne toestand vanzelfsprekend wel een eerste stap om bij te kunnen sturen.

Opmerkingen samenvatter

Voor de psychosomatische fysiotherapie lijkt Feldenkrais daarom relevanter dan voor de generalist. Want uit het bovenstaande kan men de volgende vuistregel afleiden: Feldenkrais niet inzetten voor extern motorisch presteren, maar voor intern psychologisch reguleren!

Aanvulling: ondertussen (2015) is er wel degelijk onderzoek dat aantoont dat interne aandacht bij bewegen het motorisch leren en presteren kan verbeteren, mits het doel van het bewegen verder strekt dan een precieze mik-beweging.