Oplossingsgericht begeleiden van chronisch zieken werkt

Oplossingsgericht werken als begeleidingsstijl heeft zijn intrede binnen de fysiotherapie gedaan, en niet zonder reden. Deze positieve benadering richt zich op de sterktes van de patiënt en zijn gewenste toekomst. Dat is een groot verschil met het focussen op fysieke, mentale of gedragsmatige problemen. Bij een probleemgerichte benadering benadrukken patiënten wat ze niet willen hebben, waar ze vanaf willen. Van de pijn bijvoorbeeld. Dat is begrijpelijk, maar creëert ook een ‘mentale staat’ die emotioneel negatief is (‘klagen’) en neigt tot cognitieve en gedragsmatige passiviteit (het probleem ‘neerleggen’ bij de fysiotherapeut). De fysiotherapeut kijkt vervolgens naar het probleem en gaat opzoek naar de oorzaken. Op zich is een probleemgerichte oriëntatie een prima benadering die binnen de fysiotherapie van onmisbare waarde is. De pijn kan bijvoorbeeld door een overbelasting zijn ontstaan, en nu we deze oorzaak weten, weten we ook hoe we het probleem kunnen oplossen. Het is echter belangrijk te beseffen dat er naast deze probleemgerichte benadering er ook een oplossingsgerichte benadering bestaat. Daarbij wordt bij de patiënt zijn visie ontlokt over wat hij wel wil hebben. Bijvoorbeeld door de vraag ‘wat zal er anders zijn als er geen- of minder pijn is’. Bij rugpijn patiënten is dit onderzocht. Zie: De ‘wondervraag’ bij patiënten met chronische lage rugpijn is erg informatief. De patiënt kan dan noemen; ‘dan kan ik verder lopen, beter slapen, ben ik vrolijker, ga ik weer tekenen, weer op bezoek bij de kleinkinderen etc’. Vervolgens kan gekeken worden of de patiënt dit ook als doel van fysiotherapie wil zien, in zekere zin los van- of naast het doel ‘van de pijn af’. Vervolgens kunnen via oplossingsgericht vragen deze positief geformuleerde doelen verder onderzocht worden.

Beide benaderingen zoeken naar oorzaken

Er is een interessante parallel tussen de probleemgerichte benadering en de oplossingsgerichte benadering. Beide benaderingen gaan opzoek naar oorzaken, maar van verschillende verschijnselen. De probleemgerichte benadering vraagt of er deze week een toenamen in pijn was en gaat opzoek waardoor dat komt. De oplossingsgerichte benadering vraagt wanneer het deze week beter met de pijn ging en gaat vervolgens opzoek naar de oorzaken waarom het beter ging. De antwoorden kunnen verschillend zijn: ‘ik had een pijn toename nadat ik in de tuin gewerkt had’ versus ‘ik had minder pijn omdat ik de avond daarvoor voor elf uur in bed lag’. Voor meer informatie over oplossingsgericht werken, zie: Motiverende gespreksvoering en oplossingsgericht coachen: een sterk duo voor fysiotherapeuten

Is oplossingsgericht werken binnen de fysiotherapie ‘Evidence based’

De vraag is of deze benadering, die oorspronkelijk binnen gezinstherapie ontwikkeld werd, ook effectief is binnen een medische setting. We bespreken daarom het artikel van Zhang en collega’s uit 2018. Binnen de geestelijke gezondheidszorg is de effectiviteit van oplossingsgericht werken al aangetoond, binnen de medische setting was er echter nog geen systematische review gedaan. Recent zijn er echter meer onderzoeken gepubliceerd naar het effect van oplossingsgericht werken binnen een medische setting. Een goed moment volgens Zhang en collega’s om een literatuurstudie op te zetten. Ze willen niet alleen weten of oplossingsgericht werken effectief is, maar ook op welke uitkomsten ze het meeste effect heeft:

• Gezondheid gerelateerd gedrag.
• Gezondheid gerelateerde psychosociale uitkomsten.
• Functionele uitkomsten.

Ze doorzochten de relevante databases, waaronder de PUBMED en PsychINFO, op onderzoeken die specifiek plaatsvonden binnen een medische setting en nadrukkelijk gericht waren op het verbeteren van gezondheid gerelateerde uitkomsten. Uiteindelijk vinden ze 9 RCT’s.

Resultaten

De leeftijd van de patiënten was relatief jong (tussen de 7 en de 48 jaar). In de onderzoeken zaten evenveel mannen als vrouwen. Vaak vond het onderzoek in de eerste lijn plaats, met obesitas in 5 van de 9 artikelen. De kwaliteit van de onderzoeken is zeer acceptabel en er lijkt geen sprake van publicatie bias.

Statistische meta-analyse toont als resultaat:

• een gunstig effect op gezondheid gerelateerde psychosociale uitkomsten (vijf studies). Effect sterkte d=0.34 en p=0.02.
• een trend voor een gunstig effect op gezondheid gerelateerd gedrag (vijf studies).. Effect sterkte d=0,28 en p=0.06.
• geen effect op functionele gezondheidsuitkomsten (zes studies). Effect sterkte d=0,21 en p=0.13.

Opmerkingen samenvatter

De oplossingsgerichte benadering heeft het meest effect op psychosociale en gedragsmatige factoren rond het gezondheidsprobleem, en in deze studies niet op functionele uitkomsten. Op zich is dat een prima bevinding. De fysiotherapeut heeft daarmee een begeleidingsstijl in handen die binnen een biopsychosociale benadering goed inzetbaar is op deelfacetten van het gezondheidsprobleem. Zoals gezegd kan een probleemgerichte benadering naast de oplossingsgerichte benadering bestaan. Dat oplossingsgericht werken geen effect heeft op functionele uitkomsten, komt waarschijnlijk omdat het een verbale benadering is en bijvoorbeeld geen fysieke. Daarbij moet wel gemeld worden dat twee van de vijf studies wel een duidelijk effect toonde op functionele uitkomsten. Dit was o.a. de studie van Cockburn e.a. uit 1997 binnen een orthopedische setting, waarbij door een oplossingsgerichte begeleidingsstijl er aanzienlijk meer patiënten weer aan het werk gingen, dan met een gangbaar revalidatie protocol.

Bij psychfysio opleidingen bieden we een drie daagse cursus aan in motiverende gespreksvoering en oplossingsgericht werken.