‘Verrijkt bewegen’ vraagt balans tussen variabiliteit en stabiliteit

Adequate motorische vaardigheden worden gekenmerkt door een optimaal niveau van bewegingsvariabiliteit bestaande uit zowel ‘structuur’ als ‘chaos’. Bij lopen kan men de bewegingsvariabiliteit in de staplengte bestuderen of bijvoorbeeld de lokale dynamische stabiliteit. Bij een lage lokale dynamische stabiliteit (bijvoorbeeld van de romp) is het systeem heel erg gevoelig voor kleine verstoringen, bijvoorbeeld door de wind. Deze variabiliteit en stabiliteit is klinisch relevant. Een grote ‘step-to-step’-variabiliteit en een lage lokale dynamische stabiliteit vergroot bij ouderen het risico op valincidenten. Valincidenten kunnen verminderd worden door gerichte fysiotherapie. De meeste fysiotherapeutische valpreventie programma’s bestaan uit een combinatie van fysieke training en sensomotorische oefeningen. De auteurs van dit artikel willen echter een andere modaliteit tijdens fysieke training aanspreken: cognitie.

Volgens de auteurs zijn er aanwijzingen dat het aanspreken en verbeteren van cognitieve functies (aandacht en executieve functies) een gunstig effect heeft op loopsnelheid en loopvariabiliteit. Daarom willen de auteurs in hun onderzoek het effect vergelijken van danstraining versus gangbare fysieke training op stap-variabiliteit en lokale dynamische stabiliteit van de romp bij ouderen. Danstraining is bij uitstek een multimodale interventie die zowel fysieke aspecten traint als cognitieve aspecten. Dansant bewegen doet een appel op executieve functies (bijvoorbeeld verwerkingssnelheid), aandachtsfuncties (bijvoorbeeld door de dans sequenties te onthouden), en sensomotorische functies.

Methode

In dit onderzoek werden 32 ouderen random toegewezen aan een fysiek trainingsprogramma of aan danstraining. Zes maanden lang trainden de ouderen twee maal per week anderhalf uur in hun fysieke trainingsgroep of danstrainingsgroep. De intensiteit van beide trainingen werd gelijk gehouden door met een hartslagfrequentie van 70% van de maximale zuurstof opname te trainen. Het accent in de dansgroep lag op het aanleren en onthouden van danssequenties. Elke les werd er iets nieuws geleerd. De bewegingssequenties kwamen uit de volgende dansstijlen: lijn-dansen, jazzdans, rock ’n roll, latin-american en square dance. Het fysieke trainingsprogramma bestond uit kracht-, mobiliteit-, en uithoudingstraining.

Metingen

Voor- en na de trainingen werd tijdens lopen de driedimensionale hoeksnelheden van de romp gemeten. Vanuit die data werd de stap-variabiliteit en de lokale dynamische rompstabiliteit berekend. De 3d-meet apparatuur kwam uit het Nederlandse bedrijf Xsens technology B.V., uit Enschede.

Resultaten

Wat betreft de stap-variabiliteit (afgeleid uit de romp rotatie variabiliteit) is er geen verschil in effect tussen de twee groepen. Ten aanzien van de lokale dynamische stabiliteit van de romp bleek de dansgroep significant sterker te verbeteren dan de fysieke trainingsgroep.

Opmerking samenvatter

Dit onderzoek suggereert dat de gunstige effecten van danstraining bij ouderen voor een deel verklaart kunnen worden door een toename in lokale dynamische rompstabiliteit. Dat betekent dat rompbewegingen minder gevoelig zijn voor interne (neuromusculaire) of externe (wind) verstoringen.

De onderlinge relatie tussen ‘variabiliteit en stabiliteit’ is een interessant vraagstuk als het gaat om bewegingskwaliteit. Aan de ene kant vraagt het neuromusculaire systeem van bijvoorbeeld een chronische pijnpatiënt om ‘enriched movement’. De representatie van het bewegingspotentieel in het brein is immers fors afgenomen. Om het chronische pijn-brein weer ‘fit’ te krijgen is het aanbieden van rijk- en gevarieerd bewegen een belangrijke ingang. Dit ‘verrijkt bewegen’ pleit voor het oefenen van de bewegingsvariabiliteit. We moeten dan het lineaire fysiotherapeutische bewegen verlaten en het onontgonnen terrein van het creatieve non-lineaire bewegen betreden (zie ‘fractal’ foto aan het begin van het artikel). Dansant bewegen is veel meer ‘fractal’ dan traditionele oefentherapie. De ideeën van Laban/Bartenieff kunnen een fysiotherapeut hier enorm inspireren. Het biedt een gedetailleerd raamwerk om chronische pijnpatiënten, nerveus gespannen patiënten en centraal neurologische patiënten ‘enriched’ bewegen aan te bieden.
Naast variabiliteit vraag functioneel bewegen ook een zekere mate van stabiliteit. Het huidige onderzoek laat zien dat door dansant bewegen de lokale dynamische rompstabiliteit toeneemt. Daarmee verenigt dansant bewegen, bijvoorbeeld in de vorm van ‘dansante fysiotherapie’, zowel een verrijking van het bewegingsrepertoire van de patiënt (variabiliteit) als een vergroting van de lokale functionele stabiliteit. De patiënt wordt beweeglijker maar tegelijkertijd ook stabieler tegen verstoringen. Een mooie combinatie. Binnen PsychFysio opleidingen biedt de cursus ‘dansante fysiotherapie op basis van Laban/Bartenieff’ een grondige inleiding in deze vorm van ‘enriched movement’ binnen de fysiotherapie. Uiterst zinvol, leuk om te doen en ook ondersteunt door 133 filmpjes op een patiënten website.