Verminderd empathisch vermogen bij patiënten met chronische pijn

Sociale cognitie is het vermogen om de sociale wereld te begrijpen en is nodig voor goede sociale omgang. Beperkingen in sociale cognities hebben een negatieve impact op het functioneren en het welbevinden van veel verschillende klinische groepen, waaronder patiënten met chronische pijn.
Empathie is een kernvermogen binnen sociale cognitie. Er zijn aanwijzingen dat het vermogen tot empathie bij patiënten met chronische pijn verminderd is. Empathie is het vermogen om de emoties, gedachten en intenties bij anderen te begrijpen of aan te voelen, en er op te reageren. Bij empathie onderscheidt men twee processen: cognitieve empathie en affectieve empathie. Beide vormen zijn nodig voor goed sociaal functioneren. Bij affectieve empathie voelt men de gevoelens van de ander. Men voelt dan het verdriet, de angst, de schaamte van de ander. Bij cognitieve empathie gaat het om het begrijpen en interpreteren van de ander zijn perspectief.
Het is nog niet onderzocht of een gebrek aan empathie mede een oorzaak of gevolg is van de chronische pijn. Wel is er in brede zin meer belangstelling voor beperkingen in sociale cognities bij chronische pijn. Zo zijn er bijvoorbeeld aanwijzingen voor een wederkerige relatie tussen sociale factoren en chronische pijn. Chronische pijn beperkt het sociale functioneren, maar andersom versterkt bijvoorbeeld sociale isolatie de chronische pijn.
Voor fysiotherapeuten is dit een relevant gegeven, deels omdat beperkingen in sociale cognitie een goede werkalliantie in de weg staat. En daarvan is bekend dat dit de uitkomst van de fysiotherapie bij patiënten met chronische pijn belemmert.
Hoewel er wel al empirisch onderzoek gedaan is naar beperkingen in empathie bij chronische pijn, waren de uitkomsten daarvan inconsistent. Mogelijk heeft dat te maken met het feit dat er vaak geen onderscheid gemaakt werd tussen affectieve empathie en cognitieve empathie. De onderzoekers van het artikel dat we hier bespreken willen in hun meta-analyse hier wel rekening mee houden.

Methode en resultaten

De volgende relevante databases werden doorzocht: PsychInfo, CINAHL, MEDLINE, en Scopus. De onderzoekers zochten tot mei 2023. Uiteindelijk vinden ze 18 onderzoeksartikelen die voldoen aan hun inclusie en kwaliteitscriteria. Uit de resultaten bleek dat patiënten met chronische pijn geen verminderd vermogen hebben tot affectieve empathie vergeleken een gezonde controlegroep. Er was echter wel een verminderd vermogen in cognitieve empathie ten opzichte van de gezonde controlegroep.

Opmerkingen samenvatten

Dit onderzoek laat zien dat het vermogen tot empathie bij patiënten met chronische pijn verminderd is. Dit geldt alleen voor de cognitieve empathie. De affectieve empathie blijft intact, waardoor patiënten met chronische pijn net zoals gezonde personen, de emoties van anderen kunnen aanvoelen en beleven. Dat is gunstig, want affectieve empathie is noodzakelijk voor het vormen van intieme relaties en voor het kunnen steunen van anderen. Belangrijk is dat het vermogen tot cognitieve empathie wel bij patiënten met chronische pijn verminderd is. Dat maakt dat ze andere mensen in hun sociale omgeving, waaronder de fysiotherapeut of andere hulpverleners, minder goed begrijpen. Dat wil zeggen, minder goed kunnen aflezen wat de bedoelingen, de perspectieven, de intenties zijn. Bijvoorbeeld wat de intenties zijn van een werkgever of een bedrijfsarts. Of wat de intentie is van een fysiotherapeut die aanstuurt op een actieve benadering in plaats van een passieve benadering.
Fysiotherapeuten kunnen rekening houden met dit verminderd vermogen tot perspectief nemen, door bijvoorbeeld helder en expliciet de intenties en de bedoelingen, en het eigen perspectief te communiceren. Maar ook door te exploreren wat de patiënt denkt dat het perspectief is van bijvoorbeeld een hulpverlener of een partner of een werkgever. Als blijkt dat dit perspectief erg beperkt of stereotiep lijkt, kan de fysiotherapeut door open vragen en empathische reflecties, de patiënt uitnodigen (oefenen) beter het perspectief van die ander te begrijpen.
Daarmee is niet gezegd dat de patiënt zijn eigen waarde, behoeften en perspectieven moet negeren, maar dat de sociale interactie op diverse fronten beter gaat lopen als de patiënt ook het perspectief van de ander beter leert lezen en begrijpen.

Bron: Pizarro-Campagna, E., Caruana, A., Charlesworth, S., Ferguson, R., Bayliss, O., Henry, J. D., & Pilkington, P. (2025). A Systematic Review and Meta-Analysis of Cognitive and Affective Empathy Ability in Adults With Chronic Pain Relative to Healthy Controls. Biopsychosocial Science and Medicine, 87(5), 290–304. https://doi.org/10.1097/PSY.0000000000001393

Foto bij artikel door FG Trade Latin / iStock