Tai Chi bevordert hersenconnectiviteit beter dan wateraerobics bij ouderen

Interventies die zowel bewegen als aandacht trainen, kunnen neuroplasticiteit sturen. Maar welke moet je kiezen? De auteurs vragen zich af of Tai Chi de hersenen van ouderen ‘gezonder’ qua connectiviteit houdt dan een eenvoudige vorm van bewegen zoals wateraerobics.  Beide tonen voordelen voor cognitie, maar de mechanismen verschillen mogelijk. Tai Chi is bijvoorbeeld traag, aandachtig en intern interoceptief gericht. Dit is relevant voor de fysiotherapeut, want betere interoceptie en aandachtscontrole kunnen balans, valpreventie en ook symptoomreductie ondersteunen. Het onderzoek focust op drie netwerken die bij het ouder worden achteruit gaan: salience, frontoparietaal en default mode netwerk. Deze netwerken sturen respectievelijk:

• detectie van relevante prikkels: salience netwerk,
• executieve controle: frontoparietaal netwerk,
• intern versus extern gerichte aandacht: default mode netwerk.

De hypothese was dat Tai Chi, met trage complexe sequenties, gecontroleerde ademhaling en gefocuste aandacht, vooral interoceptieve en controle-circuits versterkt. Wateraerobics diende als actieve controle door het eenvoudige repetitieve karakter en de naar buiten gerichte aandacht.

Methode

Aan dit onderzoek deze 34 ouderen mee van 60 jaar of ouder. Ze hadden geen onbehandelde comorbiditeit. De matching betrof leeftijd, geslacht, opleiding en jaren praktijkervaring. Alle deelnemers hadden minstens drie jaar, tweemaal per week, hun activiteit beoefend. Andere mind-body activiteiten waren uitgesloten. Na neuropsychologische screening ondergingen deelnemers fMRI tijdens rust, Stroop en N-Back. De analyses gebruikten seed-to-voxel-connectiviteit met salience- en frontoparietale netwerken als zaadregio’s.

Wat houden de Stroop en N-Back in?

De Stroop-taak meet vooral inhibitie, dus het vermogen om automatische reacties te onderdrukken. De deelnemer ziet woorden die kleuren benoemen, zoals “rood” of “blauw”, maar het woord staat gedrukt in een andere kleur inkt. De opdracht is om de kleur van de inkt te benoemen, niet het geschreven woord. Dit vraagt aandacht, conflictoplossing en het onderdrukken van een automatische leesrespons.

De N-Back-taak meet werkgeheugen en updating. De deelnemer ziet of hoort een reeks stimuli, zoals letters of cijfers. Bij een 2-Back moet hij aangeven of de huidige stimulus hetzelfde is als die van twee stappen terug. Dit vraagt continu bijhouden, bijwerken en vergelijken van informatie. Samen geven deze taken een betrouwbaar beeld van executieve functies en aandachtscontrole.

Belangrijk voor de interpretatie: groepen verschilden niet significant op cognitieve tests, reactietijden of accuratesse tijdens de fMRI-taken. Het gevonden verschil zit dus niet in zichtbare prestatie, maar in de manier waarop het brein taken organiseert.

Resultaten

Tijdens rust was bij de Tai-Chi-groep de connectiviteit tussen anterieure cingulate cortex en insula sterker. Deze knooppunten vormen de kern van het salience-netwerk en verbinden interoceptie met gedrag en autonome regulatie. De bevinding past bij de trainingscomponent van Tai Chi: aandacht naar binnen, ademregulatie en langzame gewichtsoverdrachten.

Tijdens de N-Back-taak zagen de auteurs in de Tai-Chi-groep een sterkere koppeling tussen de linker supramarginale gyrus en de cerebellaire Crus-regio’s. De supramarginale gyrus draagt bij aan sequentiële verwerking en werkgeheugen, terwijl Crus I/II betrokken zijn bij timing, cognitieve flexibiliteit en sensorimotorische modulatie. De koppeling suggereert dat Tai Chi het schakelen tussen motorische sequenties en cognitieve monitoring traint. Dat is logisch, omdat Tai Chi complexe sequenties vraagt met gelijktijdige adem- en aandachtsturing.

Bij de Stroop-taak toonde de Tai-Chi-groep een sterkere verbinding tussen rostrale prefrontale cortex en occipitale gebieden. Deze combinatie ondersteunt het vasthouden van een intentie tijdens sensorische interferentie. Met andere woorden: intern doel vasthouden, terwijl het visuele systeem concurrerende prikkels verwerkt. De wateraerobics-groep liet juist een sterkere koppeling zien tussen posterieur pariëtaal en cerebellum binnen het frontoparietale zaad. Dat patroon past bij nadoen en object-gebaseerde actie-representaties. Het wijst op een meer exteroceptief, imitatiegedreven strategie.

Samengevat: qua taakpresaties (Stroop en N-Back) presteerden de twee groepen gelijk, maar de onderliggende netwerken verschilden. Tai Chi koppelt interoceptieve, prefrontale en visuo-motorische hubs sterker, terwijl wateraerobics meer exteroceptieve, imitatie-gerelateerde koppelingen toont.

Werkingsmechanismen

Het salience-netwerk bepaalt wat “lichaamsintern” of “omgeving” in het huidige moment belangrijk is. Een sterkere ACC-insula-koppeling ondersteunt accurate interoceptie en efficiënte set-shifting tussen intern en extern gerichtheid. Fysiologische staten, zoals spierspanning of hartslag, koppelen zo sneller aan doelgericht gedrag. Tai Chi lijkt deze as te trainen via bewuste ademhaling, langzame belasting en continue gewichtstransfer. Die combinatie bevordert autonome stabiliteit, aandachtsdifferentiatie en emotieregulatie.

Vanuit het psychosomatisch kader helpt betere interoceptie bij het herkennen van stresssignalen en het vroeg reguleren van hyperarousal. Chronische pijn, spanningsgerelateerde nek- en schouderklachten of functionele duizeligheid profiteren vaak van betere top-down modulatie van lichamelijke sensaties. Het cerebellum-supramarginale netwerk dat hier sterker meedoet, ondersteunt timing, foutdetectie en sensorimotorische voorspelling. Dat mechanisme kan catastroferen doorbreken bij bewegingsangst: het lichaam leert voorspelbaar bewegen, het brein voorspelt rustiger en dempt dreigingssignalen.

Opmerking samenvatter

Bewegen is gezond. Zeker ook voor ouderen. En zowel Tai Chi als wateraerobics zijn aan te bevelen. Tegelijkertijd zijn er ook duidelijke verschillen.  Je zou kunnen stellen dat Tai Chi een complexere en daardoor een ‘enriched’ bewegingsvorm is. Het voordeel van rijke complexe stimuli is dat dit de neuroplasticiteit ten goede komt. Ouderen, maar ook patiënten met bijvoorbeeld chronische pijn kunnen hiervan profiteren, omdat hun hersenen zowel functioneel als ook in anatomische zin achteruitgang vertonen.

Een ander voordeel van Tai Chi ten opzichte van wateraerobics is dat de lichaamsintegratie verbetert. De aandacht op interceptie en tegelijkertijd taak-gerichtheid, het schakelen tussen binnen en buiten, zorgt dat het lichaam als een afgestemd geheel gaat functioneren. Bijvoorbeeld de afstemming tussen bewegen en de vegetatieve regulatie die daarbij nodig is.

Bovendien kan het toegenomen interoceptieve bewustzijn zorgen dat symptoomperceptie en regulatie genormaliseerd wordt. Dit is belangrijk bij patiënten met spanningsklachten en ook bij patiënten die een overmatige angst hebben voor pijn, benauwdheid of bewegen.