Subgroep van patiënten met fibromyalgie heeft milde chronische hyperventilatie

Fibromyalgie wordt niet alleen gekenmerkt door pijn, maar ook door een set bijkomende symptomen, zoals vermoeidheid, angst, depressie, cognitieve disfunctie en spier- en gewrichtsstijfheid. In de literatuur wordt een groot aantal mechanismen genoemd die een rol bij fibromyalgie spelen. Daaronder zijn microtrauma van de musculatuur, auto-immuundisfunctie, disregulatie van de neuro-endocriene assen, verstoorde slaap en verstoringen binnen het autonome zenuwstelsel.

Ook een verminderde cardiovasculaire fitheid, in de vorm van een verlaagde VO₂max en een verlaagde lactaatdrempel, is vaak aanwezig. Daarnaast worden respiratoire symptomen gezien, zoals verminderde thoraxexpansie en verminderde forced expiration. Mogelijk spelen pijn, angst, stress en de stijfheid hier een rol. Op deze wijze kan er een disfunctioneel ademhalingspatroon ontstaan.

Een disfunctioneel ademhalingspatroon kan de zuur-basebalans verstoren, wat vervolgens in de analyse van de bloedgassen gedetecteerd kan worden. Bij regionale chronische pijnklachten zoals nekpijn of lage rugpijn is in eerder onderzoek al aangetoond dat er vaak een hypocapnie is in de vorm van verlaagde CO₂-waarden in het bloed. Dat kan bijvoorbeeld ontstaan op basis van een verhoogde ademfrequentie. Een soortgelijke verlaagde CO₂-waarde verwachten de auteurs (Jonsson e.a., 2024) van het artikel dat we hier bespreken, bij patiënten met fibromyalgie te vinden als teken van milde chronische hyperventilatie.

Methode

De auteurs ondernamen een cross-sectionele studie waarbij ze 36 patiënten met fibromyalgie vergeleken met een gematchte gezonde controlegroep. Beide groepen bestonden uit vrouwen tussen de 20 en 65 jaar. De patiënten met fibromyalgie werden geworven in een pijnkliniek in Zweden; de gezonde vrouwen waren hoofdzakelijk medische secretaresses.

Bij beide groepen werd de drukpijndrempel via een algometer opgemeten op 14 paraspinale punten.
De arteriële bloedgaswaarden werden verkregen uit een bloedafname uit de radiale arterie: PaCO₂, PaO₂, base excess, pH en standaardbicarbonaat.
Eerst werd via de pH een indruk gevormd of de deelnemer meer naar een acidose of alkalose tendeerde. Vervolgens werd via het onderzoeken van de PaCO₂ beoordeeld of er een tendens was naar een respiratoire alkalose. Als laatste stap werd gekeken of er ook een compensatie had plaatsgevonden in de vorm van een reductie in bicarbonaatniveau via de nier.

Resultaten

De patiënten met fibromyalgie hadden gemiddeld 10 jaar last van pijnklachten. Zoals men mag verwachten, was de drukpijndrempel ten opzichte van de gezonde groep verlaagd. De patiënten met fibromyalgie hadden als groep een significant verlaagd PaCO₂-niveau en hogere lactaatniveaus dan de gezonde groep. Op de andere bloedwaarden werden geen verschillen tussen de groepen gevonden. Op basis van de stapsgewijze zuur-base-analyse vond men bij een subgroep van 11 deelnemers in de fibromyalgiegroep een trias van verhoogde pH, verlaagde PaCO₂ en verlaagd HCO₃⁻.
Deze trias wijst in de richting van milde chronische hyperventilatie met compensatie via de nieren. In de gezonde groep voldeden slechts vier deelnemers aan dit patroon.

Opmerking samenvatter

Er lijkt dus een subgroep (ongeveer 1/3) van patiënten met fibromyalgie te zijn waarbij sprake is van milde chronische hyperventilatie, met compensatie door de nier. Het is niet bekend hoe dit samenhangt met de pijnklachten. De auteurs geven aan dat de gevonden hypocapnie vergelijkbaar is met de waarden die ook bij regionale pijnen zijn gevonden.

Een respiratoire alkalose kan tot diverse klachten leiden, waaronder vasoconstrictie, vermoeidheid in de musculatuur, tintelingen vanuit het zenuwstelsel en psychische rusteloosheid. Bij chronische hyperventilatie ziet men vaak een milde metabole compensatie (daling van het bicarbonaatgehalte) als gevolg van aanpassing door de nieren. De klachten van verminderd uithoudingsvermogen en snelle uitputting hangen waarschijnlijk vooral samen met de hypocapnie, de verstoring van de zuur-basebalans in bredere zin en factoren als deconditionering, pijn, angst en slaapstoornissen. Er zijn aanwijzingen dat langdurige verstoringen in zuur-basehuishouding en inspanningsfysiologie het functioneren van de mitochondriën en daarmee de aerobe energieproductie kunnen beïnvloeden, maar het exacte causale aandeel van chronische hyperventilatie hierbij is nog onvoldoende duidelijk.

Deze bevindingen zijn voor fysiotherapeuten relevant, omdat er bij patiënten met fibromyalgie een scala aan klachten is dat bij een subgroep verklaard kan worden door milde chronische hyperventilatie. Dat betekent dat ademtraining voor deze subgroep een belangrijk onderdeel van de behandeling kan worden.