Motiverende gespreksvoering helpt bij knieartrose: minder pijn en betere zelfzorg

Artrose aan de knie is een veel voorkomende aandoening, die veel ongemak, pijn en beperkingen kan veroorzaken. De pijn en de functionele beperkingen verlagen de kwaliteit van leven en het zelfvertrouwen van de patiënt. Veelal worden er leefstijlinterventies, onder andere gericht op afvallen, en fysieke activiteiten/oefeningen geadviseerd. Dat vraagt natuurlijk zelfmanagement van de patiënt. Helaas laat onderzoek zien dat patiënten (met knieartrose) dit vaak onvoldoende doen. Patiënten hebben dus ondersteuning nodig bij het aanleren of volhouden van zelfmanagement en ook bij het zich in psychische en sociale zin aanpassen aan de aandoening

Motiverende gespreksvoering zou hier mooi kunnen helpen, omdat dit gericht is op het verhogen van de eigen motivatie van de patiënt en zijn commitment tot gedragsverandering. De effectiviteit van motiverende gespreksvoering is bij diverse chronische aandoening aangetoond, onder andere ook bij musculoskeletale aandoeningen. Zo verhoogt motiverende gespreksvoering bij lage rugpijn de motivatie en het functioneren. En ook de therapietrouw bij chronische pijnen. Daar moet wel bij gezegd worden dat de effecten doorgaans bescheiden zijn en motiverende gespreksvoering in die zin geen wondermiddel is om patiënten in beweging te krijgen. Maar alle beetjes helpen. En in het onderzoek dat we hier bespreken zijn de effecten aanzienlijk.

De auteurs (Öztürk, G.K., e.a., 2024) deden een RCT naar het effect van motiverende gespreksvoering bij patiënten met knieartrose. De sessies motiverende gespreksvoering richten zich op een breed scala van thema’s ten aanzien van zelfmanagement en knieartrose. De inhoud van dat programma is interessant voor fysiotherapeuten.

Methode

De patiënten werden geworven in een orthopedische/trauma kliniek in Turkije. De patiënten die geselecteerd werden moesten een VAS-score van hoger dan 3 hebben op pijn (VAS 0-10), en een Kellgren-Lawrence OA stage van 1 en 2 bij radiologische evaluatie.

De patiënten werden randen verdeeld over de interventiegroep, bestaande uit vier sessies van motiverende gespreksvoering versus een controlegroep die dit niet ontving. Er was weinig uitval, nagenoeg alle deelnemers konden geanalyseerd worden.

De drie uitkomstmaten waren:

• Pijn intensiteit: VAS
• Psychische en sociale aanpassing aan de aandoening: Psychosocial Adjustment to Illness Self-Report Scale (PAIS-SR),
• Zelfzorg management: Self-Care Management Scale in Chronic Diseases
  (SCMP-G).\

De drie schalen werden direct voor en na de interventieperiode afgenomen.

Interventie motiverende gespreksvoering

De interventiegroep kregen gedurende vier weken, één keer in de week een coachingssessie op basis van motiverende gespreksvoering van 45-50 minuten.

De globale inhoud van de vier sessies was als volgt:

Sessie 1 – Bewustwording en motivatie op gang brengen

• Doel: ambivalentie rond gedragsverandering verkennen.
• Bespreken van hoe knieartrose invloed heeft op lichamelijk functioneren, psychisch welbevinden en sociaal leven.
• Verkennen van wat de patiënt al weet over zelfzorg en aanpassing.
• Intrinsieke motivatie versterken door eerdere successen en copingvaardigheden te benadrukken.

Sessie 2 – Inzicht in ziekteperceptie en intentie tot verandering

• Terugblik op sessie 1.
• Uitdiepen van de kennis en opvattingen van de patiënt over knieartrose, barrières in zelfzorg en psychosociale aanpassing.
• Intentie tot gedragsverandering expliciet maken.
• Patiënt laten nadenken over concrete opties (bv. beweging, voeding, pijnmanagement).
• Thuisopdracht: mogelijke acties opschrijven en in volgende sessie bespreken.

Sessie 3 – Plannen concretiseren en ondersteunen

• Bespreken van de door de patiënt bedachte acties en plannen.
• Bekrachtigen van de stap van plannen maken (“beginnen met plannen is al een belangrijke stap”).
• Positieve feedback geven op inzet en keuzes.
• Reflectief luisteren en bespreken hoe acties passen bij het dagelijks leven en hoe haalbaar ze zijn.
• Aanmoedigen om alternatieve acties te bedenken voor het geval dat het eerste plan niet lukt.

Sessie 4 – Verankeren en duurzaam maken

• Bespreken van de uitgevoerde acties en de ervaren effecten.
• Ondersteunen van volhouden op langere termijn (3–6 maanden).
• Bespreken van barrières en hoe die te overwinnen.
• Bekrachtigen van wat wél gelukt is.
• Afsluiten met samenvatting, afspraken voor voortzetting en een soort “commitment” van de patiënt.

Resultaten

Er waren bij aanvang van het onderzoek geen belangrijke verschillen tussen de twee groepen wat betreft sociaal-demografische status en aandoeningsgerelateerde karakteristieken. Ook ware een in aanvang geen verschillen tussen de twee groepen op de drie uitkomstmaten waar de onderzoekers in geïnteresseerd waren.

Na de vier weken waren de patiënten met knieartrose die motiverende gespreksvoering hadden ontvangen significant meer verbeterd op psychosociale aanpassing aan de ziekte aan de aandoening, zelfzorgmanagement en de gemiddelde pijnscore.

De vooruitgang op de VAS-score is best indrukwekkend. Beide groepen hadden in aanvang een VAS van zeven. Na de interventie verandert daar niets in, in de controlegroep, maar in de motiverende gespreksvoeringsgroep daalde de VAS pijn naar vier. Dit is bijna een halvering van de waarde. Ditzelfde patroon van halvering zag men ook in de andere twee effectmaten, terwijl er in de controlegroep geen enkele vooruitgang te zien was.

Opmerking samenvatter

Het is waar dat gedragsverandering soms eenvoudig is, maar doorgaans juist verbazingwekkend moeilijk. Overall gezien, bij vele typen aandoeningen en gedragingen, zie je dat motiverende gespreksvoering hier kan steunen. Soms met wat bescheiden effecten, maar soms ook zoals in deze studie met hele mooie resultaten.

Ik vermoed dat de intensiteit van de coaching hierbij een rol speelt: individueel en 45-50 minuten. Vier sessies verspreid over een maand, wat een behoorlijke periode is om gedragsverandering te initiëren. Er kwamen veel onderwerpen aanbod. En er was nagenoeg geen uitval, wat iets zegt over de kwaliteit van de caching. Kortom: de fysiotherapeut, en de patiënt natuurlijk, mogen best rustig de tijd nemen om impactvol met elkaar te spreken over ‘wat te doen bij artrose van de knie’. Meer weten over het aanleren van motiverende gesprekvoering.