Emotieregulatie als pijndemper

Fysiotherapeuten kunnen profiteren van nieuwe experimentele bevindingen die aantonen dat het onderdrukken van negatieve emoties de pijnervaring en zelfs ruggenmergreacties op pijnprikkels vermindert. Vooral bij stress- en pijngevoelige patiënten opent dit interessante behandelmogelijkheden. De studie toont bovendien dat deze effecten optreden via zowel psychologische als neurofysiologische mechanismen.

Deze experimentele studie, uitgevoerd aan de University of Tulsa door eerste auteur Tyler A. Toledo en collega’s, is gepubliceerd in juni 2024 in het toonaangevende tijdschrift PAIN.

Relevantie van emotie voor pijnbeleving

In de inleiding van het artikel benadrukken de auteurs het goed gedocumenteerde fenomeen dat positieve emoties pijninhibitie kunnen veroorzaken, terwijl negatieve emoties pijn juist versterken. Voor fysiotherapeuten is dit relevant, omdat veel patiënten met chronische pijnklachten ook kampen met verhoogde stressniveaus of stemmingsproblematiek. Psychologische interventies, zoals cognitieve gedragstherapie of mindfulness, grijpen aan op deze relatie tussen emotie en pijnbeleving. Echter, het precieze werkingsmechanisme, en in het bijzonder de rol van ruggenmerg-niveau pijnverwerking (spinale nociceptie), is nog onvoldoende duidelijk. Het huidige onderzoek vult deze lacune.

Emotieregulatie (ER) – het actief beïnvloeden van de eigen emotionele toestand – is een psychologische competentie die onder andere inhoudt dat negatieve emoties kunnen worden onderdrukt (downregulatie) of positieve emoties versterkt (upregulatie). Veel behandelingen richten zich op het versterken van deze vaardigheden. De auteurs verwijzen naar eerdere studies die aantonen dat emotieregulatie de pijnervaring kan veranderen, maar opmerken dat nog weinig bekend is over de invloed hiervan op de nociceptieve flexierespons (NFR). Dit is een ruggenmerg-gemedieerde reflex die als objectieve marker dient voor spinale pijnverwerking, onafhankelijk van subjectieve rapportage.

Voor de fysiotherapeut is dit van bijzonder belang. Als emotieregulatie de activiteit op het niveau van het ruggenmerg daadwerkelijk kan beïnvloeden, dan is er niet alleen sprake van een cognitief of psychologisch effect, maar van een diepere neurofysiologische modulatie van pijnverwerking. Dit opent behandelingsperspectieven binnen het biopsychosociale model die gericht zijn op training van emotieregulatie als middel tot fysieke pijnverlichting.

Onderzoeksopzet: emotieregulatie beïnvloedt pijnprikkels en reflexen

De studie omvatte 78 gezonde, pijnvrije deelnemers. In een gecontroleerde laboratoriumsetting kregen zij elektrische pijnstimuli toegediend aan de enkel tijdens het bekijken van emotioneel geladen beelden – neutraal, positief (erotisch) of negatief (mutilatie). Deze beeldblokken werden tweemaal gepresenteerd. Tijdens de eerste sessie moesten deelnemers de beelden passief bekijken. Tijdens de tweede sessie werden ze geïnstrueerd om hun emoties óf te onderdrukken (suppressieconditie), óf te versterken (enhance-conditie).

Met behulp van meerdere meetinstrumenten – zoals de valentie- en arousalratings, EMG van de corrugator supercilii spier (fronsactiviteit), huidgeleiding en de nociceptieve flexierespons – konden de onderzoekers zowel subjectieve als objectieve reacties vastleggen. Hiermee werd de wisselwerking tussen emotie, emotieregulatie en pijn op meerdere niveaus onderzocht.

Resultaten: suppressie verlaagt pijn en spinale reflexen

De resultaten waren bijzonder relevant voor fysiotherapeuten die werken met patiënten die kampen met verhoogde emotionaliteit of stressgevoeligheid. De belangrijkste bevinding was dat instructies tot suppressie (het onderdrukken van emotionele reacties) leidden tot minder subjectieve pijn, verminderde negatieve affectieve responsen én een verlaagde NFR-magnitude – dus een lagere reflexmatige pijnreactie in het ruggenmerg. Dit effect trad onafhankelijk van het type afbeelding op, wat suggereert dat suppressie een algemene pijndempende invloed heeft.

Daarentegen bleek de enhance-conditie – waarbij deelnemers hun emotionele reacties moesten versterken – geen voorspelbaar effect te hebben op de pijnervaring of op de NFR. Hoewel deelnemers aangaven dat ze hun emoties konden versterken bij positieve beelden, vertaalde zich dit niet in een verlaagde pijnervaring of spinale remming van de NFR. De auteurs speculeren dat het versterken van positieve emoties in experimentele settings complexer is dan het onderdrukken van negatieve emoties, wellicht omdat negatieve stimuli (zoals verminkingen) intrinsiek een sterker psychologisch appèl doen.

Ook fysiotherapeuten kunnen dit herkennen: het trainen van ontspanning of positiviteit vraagt meer tijd en motivatie dan het aanleren van basale coping-strategieën zoals cognitieve herstructurering of ademhalingstechnieken gericht op stressreductie.

Werkingsmechanismen en implicaties binnen het biopsychosociale model

De bevinding dat suppressie leidt tot verlaging van zowel pijnervaring als NFR wijst op een interactie tussen hogere cognitieve processen en lagere spinale verwerking van pijn. Deze top-down beïnvloeding sluit aan bij het biopsychosociale model, waarin verondersteld wordt dat mentale en emotionele factoren biologische processen kunnen moduleren. Fysiotherapeuten die werken met stressgevoelige patiënten of patiënten met aanhoudende pijnklachten kunnen deze inzichten benutten. Bijvoorbeeld door samen te werken met psychologen in gecombineerde behandeltrajecten of door zelf elementen van emotieregulatie op te nemen in hun behandelaanpak.

Het feit dat de meeste deelnemers in de suppressieconditie cognitieve herinterpretatie als strategie toepasten, is relevant. Dit type strategie – ook wel cognitieve herstructurering genoemd – wordt vaak ingezet binnen cognitieve gedragstherapie en kan mogelijk ook door fysiotherapeuten, mits goed getraind, op eenvoudige wijze worden aangeboden. Denk aan het helpen van de patiënt om betekenis te geven aan pijn, het herkennen van catastroferende gedachten of het richten van de aandacht op veilige lichaamsgewaarwordingen.

Ook het betrekken van ademhaling en ontspanningstechnieken (als vorm van responsmodulatie) of het aanleren van aandachtssturing kan fysiotherapeuten in staat stellen om de emotionele lading van pijnprikkels te reduceren. Gezien het effect op de NFR kan dit resulteren in objectief meetbare veranderingen in pijnverwerking, niet alleen in subjectieve beleving.

Nadere overwegingen en kanttekeningen

Een interessante bijkomstigheid is dat suppressie vooral effect leek te hebben op negatieve emoties, maar ook positieve responsen (zoals op erotica) onderdrukte. Dit betekent dat suppressie als strategie mogelijk ook het positieve affect dempt. Dat is iets waar fysiotherapeuten rekening mee moeten houden: suppressie is wellicht geschikt als tijdelijke copingstijl bij hoge stress of overprikkeling, maar moet mogelijk worden gevolgd door technieken die positieve affecten stimuleren, zoals bewegingsgerichte therapie, plezierige sociale interactie of lichaamsgerichte ontspanning.

Bovendien trad er een algemene habituatie van de NFR op gedurende de sessies. Deze afname van reflexactiviteit door herhaaldelijke stimulatie kan de interpretatie van de data enigszins compliceren, maar de auteurs konden middels controleanalyses aantonen dat suppressie alsnog bijdroeg aan een extra afname bovenop deze natuurlijke gewenning.

Conclusie en praktische implicaties voor fysiotherapeuten

Deze experimentele studie toont overtuigend aan dat instructies tot emotieregulatie – met name suppressie – de pijnbeleving kunnen beïnvloeden op zowel psychologisch als neurofysiologisch niveau. Voor fysiotherapeuten, vooral zij die werken met patiënten met chronische pijn, stressgerelateerde klachten of verhoogde emotionaliteit, zijn dit waardevolle inzichten.

Fysiotherapeuten kunnen in samenwerking met psychologen, of binnen hun eigen reikwijdte aan gedragsmatige technieken, eenvoudige vormen van emotieregulatie aanleren aan patiënten. Suppressie kan een eerste instap zijn, vooral in acute fasen van stress of pijn, waarbij vervolgens gewerkt kan worden aan meer duurzame strategieën zoals cognitieve herstructurering, acceptatie of positieve affect versterking. Deze aanpak draagt niet alleen bij aan een subjectieve pijnvermindering, maar blijkt ook meetbare effecten te hebben op de ruggenmergactiviteit en pijnreflexen.

De resultaten onderstrepen het belang van een biopsychosociale benadering waarin de fysiotherapeut zich niet beperkt tot de fysieke dimensie van pijn, maar actief inspeelt op de emotionele en cognitieve context van de klacht. Daarmee versterken fysiotherapeuten hun rol als regisseur van herstel en dragen zij bij aan een geïntegreerde aanpak van complexe pijnproblematiek.

Bronvermelding
Toledo, T. A., Vore, C. N., Huber, F. A., & Rhudy, J. L. (2024). The effect of emotion regulation on the emotional modulation of pain and nociceptive flexion reflex. PAIN, 165(6), 1266–1277. https://doi.org/10.1097/j.pain.0000000000003127