Emotieregulatie als pijndemper

Positieve emoties kunnen pijninhibitie veroorzaken, terwijl negatieve emoties pijn juist versterken. Het is goed hier als fysiotherapeut oog voor te hebben. Psychologische interventies, zoals cognitieve gedragstherapie of mindfulness, grijpen aan op deze relatie tussen emotie en pijnbeleving. Echter, het precieze werkingsmechanisme, en in het bijzonder de rol van ruggenmerg-niveau pijnverwerking (spinale nociceptie), is nog onvoldoende duidelijk. Het huidige onderzoek vult deze lacune.

Emotieregulatie (ER) – het actief beïnvloeden van de eigen emotionele toestand houdt onder andere in dat negatieve emoties kunnen worden onderdrukt (downregulatie) of positieve emoties versterkt (upregulatie). De auteurs (Toledo, e.a., 2024) van het artikel dat we hier bespreken merken op dat nog weinig bekend is over de invloed hiervan op de nociceptieve flexierespons (NFR). Dit is een ruggenmerg-gemedieerde reflex die als objectieve marker dient voor spinale pijnverwerking, onafhankelijk van subjectieve rapportage. Als emotieregulatie de activiteit op het niveau van het ruggenmerg daadwerkelijk kan beïnvloeden, dan is er niet alleen sprake van een cognitief of psychologisch effect, maar van een diepere neurofysiologische modulatie van pijnverwerking.

Methode

De studie omvatte 78 gezonde, pijnvrije deelnemers. In een gecontroleerde laboratoriumsetting kregen zij elektrische pijnstimuli toegediend aan de enkel tijdens het bekijken van emotioneel geladen beelden – neutraal, positief (erotisch) of negatief (mutilatie). Deze beeldblokken werden tweemaal gepresenteerd. Tijdens de eerste sessie moesten deelnemers de beelden passief bekijken. Tijdens de tweede sessie werden ze geïnstrueerd om hun emoties óf te onderdrukken (suppressieconditie), óf te versterken (enhance-conditie).

Met behulp van meerdere meetinstrumenten zoals de valentie- en arousalratings, EMG van de corrugator supercilii spier (fronsactiviteit), huidgeleiding en de nociceptieve flexierespons, konden de onderzoekers zowel subjectieve als objectieve reacties vastleggen. Hiermee werd de wisselwerking tussen emotie, emotieregulatie en pijn op meerdere niveaus onderzocht.

Resultaten

De belangrijkste bevinding was dat instructies tot suppressie (het onderdrukken van emotionele reacties) leidden tot minder subjectieve pijn, verminderde negatieve affectieve responsen én een verlaagde NFR-magnitude – dus een lagere reflexmatige pijnreactie in het ruggenmerg. Dit effect trad onafhankelijk van het type afbeelding op, wat suggereert dat suppressie een algemene pijndempende invloed heeft.

Daarentegen bleek de enhance-conditie waarbij deelnemers hun emotionele reacties moesten versterken, geen voorspelbaar effect te hebben op de pijnervaring of op de NFR. De auteurs speculeren dat het versterken van positieve emoties in experimentele settings complexer is dan het onderdrukken van negatieve emoties, wellicht omdat negatieve stimuli (zoals verminkingen) intrinsiek een sterker psychologisch appèl doen.

Opmerking samenvatter

De bevinding dat suppressie leidt tot verlaging van zowel pijnervaring als NFR wijst op een interactie tussen hogere cognitieve processen en lagere spinale verwerking van pijn. Deze top-down beïnvloeding sluit aan bij het biopsychosociale model, waarin verondersteld wordt dat mentale en emotionele factoren biologische processen kunnen moduleren. Fysiotherapeuten die werken met stressgevoelige patiënten of patiënten met aanhoudende pijnklachten kunnen deze inzichten benutten. Bijvoorbeeld door samen te werken met psychologen in gecombineerde behandeltrajecten of door zelf elementen van emotieregulatie op te nemen in hun behandelaanpak.

Ook het betrekken van ademhaling en ontspanningstechnieken (als vorm van responsmodulatie) of het aanleren van aandachtssturing kan fysiotherapeuten in staat stellen om de emotionele lading van pijnprikkels te reduceren.

Een interessante bijkomstigheid is dat suppressie niet alleen effect leek te hebben op negatieve emoties, maar ook positieve responsen (zoals op erotica) onderdrukte. Dit betekent dat suppressie als strategie mogelijk ook het positieve affect dempt. Dat is iets waar fysiotherapeuten rekening mee moeten houden: suppressie moet mogelijk worden gevolgd door technieken die positieve affecten stimuleren, zoals bewegingsgerichte therapie, plezierige sociale interactie of lichaamsgerichte ontspanning.

Onderdrukken kan ongunstig zijn

Een belangrijke nuancerende opmerking. In dit onderzoek is het onderdrukken van negatieve emoties gunstig in verband met pijnverlichting ten aanzien van een acute stimulus. Dat wil niet zeggen dat het onderdrukken van emoties altijd goed is. Juist bij aanhoudende pijnklachten is er vaak sprake van langdurige vermeden en onderdrukte negatieve emoties. Het is dan van belang dat de patiënt deze leert (h)erkennen en tot expressie brengt.