De link tussen mindfulness en fysieke gezondheid

Er zijn steeds meer onderzoeken naar hoe mindfulnessinterventies een positieve invloed hebben op biopsychosociale- en fysieke processen. Oorspronkelijk was het vooral de 8 weekse mindfulness based stress reduction (MBSR) wat het meest populair was, maar inmiddels zijn er ook andere mindfulnessinterventies onderzocht en ook die lijken veelbelovend voor het verbeteren van de fysieke gezondheid. Dit review zet uiteen wat de relaties zijn tussen mindfulnessinterventies en fysieke gezondheid.

Uitkomsten

Verschillende grote RCT’s laten zien dat mindfulnessinterventies een verbetering in pijnmanagement tot gevolg hebben. Dit is onder meer onderzocht bij mensen met chronische lage rugpijn, bij mensen met chronische pijn die overmatig gebruik maken van pijnstilling, bij mensen met reumatoïde artritis en bij mensen met fibromyalgie. Er zijn daarbij twee patronen die opvallen. Ten eerste is er een indicatie dat mindfulnessinterventies beter werken dan voorlichting en sociale steun programma’s voor het behandelen van chronische pijn. Hoe de effectiviteit van mindfulness zich verhoudt ten opzichte van cognitieve gedragstherapie is nog onduidelijk. Een tweede patroon dat uit de onderzoeken naar voren komt is dat de duur van het effect nog niet bekend is. Sommige onderzoeken suggereren dat de afname in pijnperceptie 3 tot 12 maanden aanhoudt. Het bewijs hiervoor is echter niet sterk.

Verschillende RCT’s suggereren dat mindfulnessinterventies een klinisch relevante impact hebben op stressgerelateerde fysieke gezondheid. Er zijn indicaties dat mindfulnessinterventies helpen bij psoriasispatiënten en het verminderen van posttraumatische stressstoornis. Daarnaast zijn er ook eerste aanwijzingen dat mindfulness kan helpen bij het prikkelbare darm syndroom (PDS) en bij insulineresistentie en HIV. De laatste tijd is er veel interesse in onderzoek naar de invloed van mindfulness op laaggradige ontstekingen. Het huidige bewijs daarvoor is nog conflicterend.

Mechanismes

De auteurs stellen dat mindfulnessinterventies centrale stressresilience pathways in het brein verbetert. Mindfulnessinterventies hebben namelijk het grootste gezondheidseffect bij mensen met veel stress. Van stress is bekend dat het de verergering van symptomen triggert bij chronische pijn, PDS, PTSS en diabetes. Ook de vaardigheden op het gebied van acceptatie binnen mindfulnessinterventies is belangrijk voor het omgaan met de stress, wat leidt tot extra gezondheidsvoordelen.

Biologische routes

Uit onderzoek blijkt dat mindfulnessinterventies twee netwerken in het brein trainen. Ten eerste is dat het vergroten van de activiteit en de functionele connectiviteit in stress regulerende regio’s van de prefrontale cortex. Ten tweede is dat het verminderen van activiteit en functionele connectiviteit in regio’s die een rol spelen bij het stress-alarmsysteem in het brein. Mindfulnessinterventies vergroten de koppeling van rustende brein met regulatoire regio’s van de prefrontale cortex in het executieve controle netwerk. Tegelijkertijd vergroot het ook de sterkte van de connectiviteit tussen regio’s binnen dit executieve controle netwerk.
Het stress-bufferende framework stelt ook dat mindfulnessinterventies een vermindering teweegbrengen van de activiteit en de functionele connectiviteit van de regio’s die betrokken zijn bij de fight-flight reactie onder stress. De centrale nucleus van de amygdala speelt daar een belangrijke rol in. Een recente studie suggereert dat mindfulness is geassocieerd met gunstige veranderingen in de structuur en functie van de amygdala. Als mindfulnessinterventies de stress resilience pathways kunnen beïnvloeden, is de verwachting dat zij ook het perifere sympathische zenuwstelsel en de HPA responses op externe stressoren beïnvloeden. Dit blijkt inderdaad uit verschillende onderzoeken, maar dit onderzoek staat nog in de kinderschoenen.

Gezondheidsgedrag

Mindfulnessinterventies blijken niet alleen effecten te hebben op stressgerelateerde biologische mechanismes, maar ook op stressgerelateerd gezondheidsgedrag. Het is bekend dat stress geassocieerd is met ongezonde gedragingen zoals roken, ongezond eten en verminderen slaap. Er is bewijs gevonden in RCT’s dat mindfulnessinterventies kunnen leiden tot een vermindering van verslavingsgedrag bij hoog-risicogroepen, zoals sigaretgebruik bij zware rokers, een terugval in medicijngebruik en alcoholconsumptie bij verslaafden en misbruik van pijnstillende middelen bij mensen met chronische pijn. Relatief weinig onderzoeken zijn er nog naar hoe mindfulnessinterventies invloed hebben op het eetpatroon, slaap, fysiek functioneren en andere gezondheidsgedragingen. Sommige RCT’s suggereren dat mindfulness een positieve invloed kan hebben op eetgedrag zoals binge eating en snoepen. Er zijn meer RCT’s van hoge kwaliteit nodig om de effecten van mindfulness op gezondheidsgedrag te bestuderen.

Psychologische netwerken

Er is veel interesse in de psychologische mechanismen die mindfulnessinterventies met gezondheid linken. Belangrijke modellen stellen dat psychologische processen zoals emotieregulatie, zelfbewustzijn, controle van de aandacht, zelfgerapporteerde mindfulness skills en decentreren belangrijker mechanismes zijn. De auteurs van dit onderzoek hebben een andere theorie ontwikkeld: de Monitor and Acceptance Theory (MAT). Deze theorie stelt aandachtig aanwezig zijn in het huidige moment en tegelijkertijd deze ervaringen accepteren, essentieel zijn voor de effecten van mindfulnessinterventies. Er is bewijs dat zelfgerapporteerde toename in deze twee basale mindfulness skills (het monitoren van de aandacht en acceptatie) gerelateerd zijn aan verbetering in mentale gezondheid. Deze theorie stelt dat acceptatie cruciaal is voor het reguleren van emoties en het ontwikkelen van de capaciteit om minder reactief te zijn op stressvolle ervaringen. Deze theorie is recent getest in twee RCT’s. In beide studies zagen de onderzoekers voordelen van de groepen die zowel de monitor als de acceptatie vaardigheid aangeleerd kreeg, ten opzichte van groepen die dat niet kregen (alleen monitor, of geen van beide). Deze bevindingen laten zien dat acceptatie vaardigheden training een noodzakelijk component is van het stress bufferende effect bij mindfulnessinterventies.

Conclusie en opmerkingen

Het sterkste bewijs van de invloed van mindfulness op fysieke gezondheid is dat mindfulnessinterventies een verbetering geeft in de management van pijn symptomen bij mensen met chronische pijn. Voor fysiotherapeuten is dit een belangrijke bevinding. Bovendien verbeteren ze waarschijnlijk ook stressgerelateerde gezondheid en ziekte-uitkomsten bij mensen in een hoog risico populatie. Hoewel er wat beginnende onderzoeken zijn geweest naar de impact op andere stress gerelateerde ziektes die een grote belasting zijn voor de gezondheidszorg en veel voorkomen, zoals cardiovasculaire aandoeningen en kanker, is hiervoor nog meer onderzoek van hoge kwaliteit nodig om deze effectiviteit te evalueren en bekijken wat het effect hiervan is op de volksgezondheid.

Voor fysiotherapeuten die mindfulness willen leren inzetten tijdens hun behandeling of in groepen is er de cursus de Mindful Fysiotherapeut.

Bron: Creswell, J.D., Lindsay, E.K., Villalba, D.K., Chin, B. (2019). Mindfulness Training and Physical Health: Mechanisms and Outcomes. Psychosom Med. Apr;81(3):224-232.

Foto bij artikel door Artem Oleshko / Shutterstock