Dansant bewegen inzetten bij chronische lage rugpijn

Aanhoudende pijnklachten worden onderhouden door een complex van biologische, psychologische en sociale factoren. Bewegingsinterventies worden vaak voorgesteld als een belangrijke interventie. Tegelijkertijd is er de roep om meer aandacht te besteden aan de psychologische en sociale aspecten van aanhoudende pijn.

Binnen de fysiotherapie wordt vaak gewerkt met aspecifieke bewegingsinterventies, bijvoorbeeld gericht op algemene coördinatie, kracht en uithoudingsvermogen, mobiliteit, of met specifieke bewegingsinterventies, bijvoorbeeld gericht op het verbeteren van de corestabiliteit. Maar er zijn andere bewegingsvormen die ook effectief zijn, zoals mindful bewegingsvormen (Feldenkrais en tai chi), yoga en diverse danstherapeutische vormen.

Het voordeel van dansant bewegen ten opzichte van meer traditionele beweging (kracht, lenigheid, corestabiliteit) en mindful bewegen is dat er bij dans een duidelijk element van (emotionele) expressie, zelfinzicht, plezier en positieve sociale interactie aanwezig is. Dat laatste speelt niet alleen in groepsverband, maar ook in individuele sessies. Daarnaast heeft dans een breed scala aan bewezen effecten op coördinatie, lichaamsbewustzijn, stemming, enzovoort.

De auteurs van het artikel (Shim e.a., 2024) dat we hier bespreken, deden onderzoek naar de toepasbaarheid en effecten van een danstherapieprogramma toegesneden op patiënten met chronische aspecifieke lage rugpijn.

Methode

Aan het programma deden 18 volwassenen met chronische aspecifieke lage rugpijn mee. Het programma bestond uit 12 sessies die eenmaal per week plaatsvonden. Belangrijk voor fysiotherapeuten is dat er vooraf een NRS voor pijn werd afgenomen en ook een meting voor globale verbetering. Daarnaast, en dat stond centraal in dit onderzoek, deden de auteurs uitgebreide interviews om te kijken of het therapeutische programma aansloot bij de verwachtingen en wat de ervaringen waren van patiënten. Voor de onderzoekers was dit een pilotverkenning naar de gepastheid van het programma bij deze doelgroep.

Programma-opzet

Het programma bestond uit wekelijkse sessies van 90 minuten. Elke sessie bestond uit mindfulnessoefeningen, creatieve dansvormen, psycho-educatie over pijn en groepsreflecties. Belangrijke thema’s waren pijneducatie, emotie, zelfcompassie en zelfzorg. Het programma in detail bekijkend, werd er relatief veel psycho-educatie via beweging gegeven die emotie-expressief gericht was. Bijvoorbeeld oefeningen rond expressie van zelfidentiteit in relatie tot pijn, het uitdrukken van de beleving van beperkingen, et cetera. Het aandeel van pain neuroscience education (PNE) was in verhouding erg laag. In de conclusie en toepassing voor fysiotherapeuten komen we hierop terug.

Resultaat

Algemeen gesproken wordt het programma gunstig ontvangen. Tachtig procent van de deelnemers voltooide minimaal negen sessies. Er was een hoge mate van tevredenheid. De deelnemers noemden geen negatieve effecten. Dat is belangrijk om te melden, omdat men bij oppervlakkige beschouwing kan denken dat dans niet samengaat met rugpijn. Eenenzestig procent geeft op een globale meting van vooruitgang aan dat men zich na afloop ‘beter’ of ‘veel beter’ voelde. Ook was er een lichte afname in pijnintensiteit (Cohen’s d = 0,26).

De deelnemers gaven aan verbeteringen te ervaren in lichaamsbewustzijn, stemming, coping en sociale verbondenheid. Zij rapporteerden meer energie, een betere houding en meer motivatie om te bewegen. Cognitief zagen zij een toename in acceptatie en een daling in catastroferen en bewegingsangst. Dit laatste is zeer relevant vanuit het perspectief van de fysiotherapie.

Opmerkingen samenvatter

Ook al is dit een verkennende pilot, de resultaten zijn toch opvallend en bemoedigend. Opvallend, omdat de fysiotherapeut niet snel zal denken aan een dansinterventie bij chronische lage rugpijn. Dit onderzoek geeft aan dat dit goed mogelijk is zonder negatieve effecten.

Daar moet wel bij worden gezegd dat binnen danstherapie de zelfregie van de cliënt sterk centraal staat. Globaal gedefinieerde thema’s en oefeningen worden door de docenten flexibel aangepast of door de patiënt zelf binnen eigen regie uitgevoerd. Dat laatste is iets wat de patiënt moet leren. Men kan dit zien als een vorm van pacing, zelfzorg en ruimte durven nemen ten aanzien van begrenzing.

Wat bijzonder is bij creatieve dansvormen — dit ter onderscheiding van bijvoorbeeld ballroomdansen — is dat creatieve dans ook beweegimprovisatie een belangrijke plaats geeft. Dat betekent dat de patiënt met aanhoudende pijn zelf een creatief motorisch proces vormgeeft. Dit is enorm belangrijk voor het brein van de patiënt met pijn, dat in neuroplastische zin vaak op een zeer smal spoor rijdt. Creatieve improvisaties, ondersteund door thematische bewegingsinstructies, verbreden voor de chronische pijnpatiënt het bewegingspalet aanzienlijk. Het bevrijdt niet alleen het bewegen uit een ingeklemde situatie, maar kan ook de beleving van pijn en beperkingen reduceren.

Aanpassingen binnen de fysiotherapie

Voor de fysiotherapie moet het beschreven programma echter worden aangepast. Dat heeft te maken met setting, competenties en pijn-theoretische overwegingen. Wat behouden kan worden, is de aandacht voor mindful bewegen, algemeen expressief bewegen, inspirerende beweeginstructies en beweegimprovisaties. Maar de emotioneel-therapeutische component die in het bovengenoemde programma erg nadrukkelijk aanwezig is, zou voor een groot deel vervangen kunnen worden door pijneducatie en aanvullende interventies gericht op pijncoping en stressmanagement.

Het is al bekend dat pijneducatie, juist ook in combinatie met beweging, effectief is bij chronische pijnklachten. Te verwachten valt dat een programma dat zwaar inzet op pijneducatie en creatieve danselementen, erg gewaardeerd wordt door de patiënt en potentieel de chronische pijn, de beperkingen en de stemming kan verlichten, evenals de fear avoidance en angst voor bewegen. Binnen de fysiotherapie noemen we het integreren van elementen van dans: dansante fysiotherapie.

Binnen Psychfysio Opleidingen hebben we daar ruime ervaring mee. Rond 2018 hebben we een aantal chronische-pijngroepen gedraaid met lessenreeksen van 16–32 sessies en zijn we tot dezelfde positieve conclusie gekomen als de auteurs van het artikel dat we hier bespreken. Pijneducatie bestond toentertijd slechts uit een instructie van 30 minuten; nu zouden wij daar veel steviger op inzetten. Er zijn in Nederland ruim 200 dansante fysiotherapeuten en ik hoop dat zij zich gesterkt voelen door de uitkomsten van deze pilot. Zie deze link voor meer onderzoek naar het effect van dans binnen een fysiotherapeutische context.