Affectieve tast inzetten bij pijnvermindering?

Centrale sensitisatie speelt een sleutelrol in de pathogenese van fibromyalgie en chronische musculoskeletale aandoeningen. Bij centrale sensitisatie is er sprake van een abnormale neuronale excitatie binnen het ruggenmerg. Dit heeft tot gevolg dat er spontane neuronale activiteit kan ontstaan, een verlaagde responsdrempel, een versterkte respons op pijnstimuli, en vergrootte receptieve velden.

Temporele summatie van secundaire pijn (TSSP)

Zoals elke fysiotherapeut weet, zal er bij acute pijn eerst een directe scherpe pijn optreden gevolgd door een opbouwende doffe pijn. Dit wordt respectievelijk de primaire en de secundaire pijn genoemd. Bij primaire pijn spelen A-delta een rol, bij de secundaire pijn C-delta vezels. Als er secundaire pijn aanwezig is, en men prikkelt deze regio om de 3 seconde met een stomp voorwerp, dan neemt de pijnintensiteit gedurende de herhalingen toe, ook al blijft de druk van het stompe voorwerp gelijk. Dit wordt temporele summatie van secundaire pijn genoemd (TSSP). De mate waarin deze temporele summatie optreedt, is een index voor het ‘wind-up’ proces van centrale sensitisatie in de achterhoorn van het ruggenmerg. Hoe sterker de temporele summatie van pijn, des te sterker de indicatie dat een excitatieproces in het ruggenmerg gaande is. Bij patiënten met fibromyalgie en andere chronische pijnaandoeningen is er een versterkte temporale summatie van secundaire pijn aangetoond.

Pijn demping door taststimuli

In de jaren 60 was al door Ronald Melzack en Patrick Wall aangetoond dat het gelijktijdig stimuleren A-beta vezels, pijn kan dempen. A-beta vezels zijn betrokken bij de disciminatieve tast. Recent is aangetoond dat ook affectieve tast invloed heeft op pijn processen, waaronder ook de temporele summatie van pijn.

Bij affectieve tast wordt er een lichte aanraking / strijking gegeven die zich verplaatst met een snelheid tussen de 1-10 cm/s. Dit stimuleert de C-tactile vezels (CT-vezels). De mate waarin de stimulatie van deze CT-vezels gebeurt correleert met de ervaren aangenaamheid van de aanraking. Als de snelheid van de strijking te traag (1-3 mm/s) of te snel (>30 cm/s) is, dan worden die CT-vezels niet goed gestimuleerd, en domineert de discriminatie van tast waar de A-beta vezels bij betrokken zijn.

Brein en pijn

Natuurlijk is bij het pijnproces ook het brein betrokken. Men ziet bijvoorbeeld temporele pijnlijke summatie van pijn terug in het EEG in een toegenomen frontale negativiteit en een toegenomen gamma band in de vertex. Maar er is nog weinig bekend over hoe affectieve tast de temporale summatie van secundaire pijn beïnvloedt en hoe dit terug te zien is in het EEG.

Dat is de reden voor de auteurs (Wakui, e.a. 2025) van het artikel dat we hier bespreken om daar een onderzoek naar te doen.

Methode

Aan dit onderzoek deden 36 gezonde volwassenen mee. De deelnemers ondergingen allemaal vier condities:

• Baseline conditie van geen pijnstimulatie
• Repeterende pijnstimulatie zonder taststimuli
• Repeterende pijnstimulatie gecombineerd met discriminatieve taststimuli
• Repeterende pijnstimulatie gecombineerd met affectieve taststimuli.

De taststimuli werden met een zacht borsteltje door een Lego-apparaatje op de dorsale zijde van de onderarm aangeboden, over een strijkingstraject van 15 cm. Bij discriminatieve tast was de strijkingssnelheid 0,3 cm/s en bij affectieve tast was die 10 cm/s.

Pijnstimulus

Als pijnstimulus werd een herhalende hittestimulus op de pols aangeboden in een reeks van zes impulsen met de frequentie van 0,33 Hz. Aan het eind van elke reeks van hittestimuli (in combinatie met de experimentele tastcondities), werd de pijn opgemeten met een VAS.
Daarnaast werden nog een aantal andere zaken opgetekend zoals, aandacht en de mate van aangenaamheid van de taststimuli. Ook werden er tijdens het experiment EEG-metingen gedaan.

Resultaten

In het kort tonen de resultaten dat alleen affectieve tast de temporele summatie van pijn vermindert. Affectieve tast zorgt tijdens de pijnstimulatie dat de sterkte van diverse EEG-frequentiebanden (delta, thèta, bèta, gamma) verminderde ten opzichte van geen tast stimulus. Affectieve tast laat pariëtaal de bèta-activiteit sterker afnemen dan discriminatieve tast.

Opmerking samenvatter

Er waren al aanwijzingen dat complexe discriminatieve taststimuli de pijn kunnen dempen. Het gaat dan niet om simpelweg het waarnemen van een eenvoudige discriminatieve tastprikkel, maar om bijvoorbeeld het aanbieden van een bepaald patroon dat onderscheiden moet worden. Dat is in de waarneming en veel complexere taak en heeft effect op pijnmodulatie.

Het huidige onderzoek laat een geheel andere route zien, namelijk dat een aangename strijking op de arm het pijnsysteem kan beteugelen. Processen als temporele summatie van pijn krijgen daardoor minder kans een negatieve invloed uit te oefenen.

Hogere dosis van affectieve tastprikkels?

Het experiment is uitgevoerd bij gezonde proefpersonen en de strijking is kort geweest en tijdens de hittestimulus. De directe vertaling naar de fysiotherapie zou kunnen zijn dat gevoeligheid rond bijvoorbeeld oefenen verminderd kan worden door een prettige strijking van de juiste snelheid.

Maar het inspireert ook om de affectieve tast veel langer en groter in te zetten. Bijvoorbeeld 20 minuten zachte aangename strijkingen op de ledematen en romp. Zo verhoog je de ‘dosis’ en mogelijk heeft dat een sterker effect op het pijnsysteem.

Weggevallen pijn ‘opvullen’ met aangenaamheid

Zelf vind ik het een interessante gedachte dat mensen met chronische pijn geneigd zijn te sturen op het verminderen van deze onaangenaam lichamelijke beleving, zonder dat daar iets voor in de plaats komt. Het is alsof je alleen maar de negativiteit wil laten afnemen binnen het systeem. Het bijzondere van affectieve tast is dat dit een aangename stimulus is, die fysiologisch en psychologisch een specifiek effect heeft binnen het pijnsysteem. Het is alsof de patiënt eindelijk weer een prettig belevingssysteem aanzet (en traint).

Kader

Dit moet natuurlijk allemaal zuiver gekaderd worden naar de patiënt, door een goede uitleg van wat de bedoeling is, kijken of genieten een plaats mag hebben binnen de behandeling. Een stap verder zou kunnen zijn dat de patiënt dit in zijn naaste omgeving gaat zoeken. Of dit zichzelf misschien gaat aanbieden via zacht strijkende tast-massage of bijvoorbeeld aangenaam strijken via zachte kwastjes of zijde doekjes. De patiënt kan op zoek gaan naar een goede masseur of masseuse die niet zozeer een stevige sportmassage geeft, maar bekend is met het geven van zachte en aangename strijkingen.

Het spreekt voor zich dat ook thema’s als intimiteit hier spelen, begrenst moeten worden, of als gesprekonderwerp boven kunnen komen.

Het kan ook dat psychische trauma’s, juist door de zachte aanraking, weer herbeleefd worden. Dat vraagt inschatting en tact, maar doet niet af aan het principe dat affectieve tast een functionele rol kan spelen binnen de fysiotherapeutische context van chronische pijn. Zie ook een eerdere samenvatting van ons: De zacht strijkende hand van de fysiotherapeut: van ‘wellness’ naar ‘health’

Bron: Wakui, E., Fidanza, F., & Martini, M. (2025). Neural response associated with the modulation of temporal summation of second pain by affective touch. The Journal of Pain, 29, 105349. https://doi.org/10.1016/j.jpain.2025.105349

Foto bij artikel door fcafotodigital / iStock