Mindful ademen reduceert pijn door directe beïnvloeding van pijngerelateerde hersenregionen

Uit onderzoek blijkt dat mindfulness pijn kan verminderen. Het is echter nog niet bekend hoe mindfulnessmeditatie de activiteit in de hersenregionen beïnvloedt die verband houden met de pijnervaring. De auteurs doen hier een onderzoek naar door gebruik te maken van een nieuwe fMRI techniek (PALS MRI).

Methode

De auteurs trainden 15 deelnemers (gem. leeftijd 26 jaar) die geen ervaring hadden met meditatie in mindfulness-ademmeditatie.
Voorafgaand aan de mindfulness-ademmeditatietraining werd eerst een fMRI gemaakt van de hersenen terwijl de deelnemer in rust was of terwijl de deelnemer (zonder training) op de adem moest letten (dit is de aandachtcontroleconditie in dit experiment). Tijdens deze baselinemeeting werd afwisselend een neutrale warmtestimulus op de rechter kuit gegeven of een pijnlijke warmtestimulus. Na deze eerste fMRI-meting kregen de deelnemers 4 maal een training van 20 minuten in mindfulness ademmeditatie.

Ze leerden in de eerste sessie om de ademsensaties bij de neusvleugels te observeren. Daarbij moesten ze, als ze afgeleid werden, dit neutraal constateren om vervolgens de aandacht weer richting de ademsensaties te brengen. De aandacht was open en niet beoordelend van aard. In de vervolgsessie leerden ze ook aandacht bij de adembeweging /sensaties van de borstkas en buik te brengen. Bovendien werden tijdens de training geluidsopnamen van de fMRI aangeboden, zodat de deelnemers daar alvast aan konden wennen.

Na deze training werd een tweede fMRI opname gemaakt, wederom bestaande uit een rustperiode, gevolgd door een mindfulness-ademmeditatieperiode. In beide periodes werd de neutrale- of pijnlijke temperatuurstimulus aangebracht.

Resultaten

In vergelijking met rust geeft ongetraind letten op de adem geen reductie in pijnintensiteit of pijnonplezierigheid. Mindfulness-ademmeditatie reduceert echter de pijnintensiteit met 40% en de pijnonplezierigheid met 57% ten opzichte van rust.
Meditatie reduceert tijdens de pijnstimulatie significant de activiteit in de primaire sensorische cortex (die overeenkomt met de stimuluslocatie).

Personen met de grootste reductie in pijnintensiteit tijdens de mindfulness ademmeditatie tonen de grootste activatie tijdens meditatie van de rechter anterior insula en de bilaterale anterior cingulate cortex. Beide regio’s zijn betrokken bij de cognitieve modulatie van pijn. Ze spelen een belangrijke rol bij de evaluatie van pijnintensiteit en de fine-tuning van affectieve verwerking die afgestemd is op de context.

De reductie in pijnonplezierigheid correleerde het sterkst met meditatieve activatie van de orbitofrontale cortex. Deze regio kan de affectieve respons op pijn beïnvloeden door het manipuleren van de contextuele evaluaties van sensorische gebeurtenissen. Bovendien is de afname van pijnonplezierigheid gecorreleerd met een door meditatie geïnduceerde afname van thalamusactiviteit. Omdat de thalamus een poort/sluis is van perifere sensorische informatie naar hogere (sub)corticale regionen, kan ze de pijnstimuli buiten het bewustzijn houden. Meditatie sluit als het ware deze poort.

Opmerking samenvatter

Dit onderzoek laat zien dat een tamelijk eenvoudige mindfulness-ademtraining van 4 keer 20 minuten bij ‘beginners’ al een forse reductie kan geven in pijnintensiteit en pijnonplezierigheid van pijnstimuli. De reductie in pijnintensiteit en onplezierigheid correspondeert met door meditatie geactiveerde of gedeactiveerde hersenregio’s die op begrijpelijke wijze verbonden zijn met de pijnervaring.

Mindfulnesstraining, in ieder geval in eenvoudige vorm, zou als pijnmanagementstrategie voor elke patiënt beschikbaar moeten zijn. Probleem binnen de gezondheidszorg is de ‘gespletenheid’ van de zorg, zelfs in de eerste lijn. Voor biomedische zaken moet men bij de fysiotherapeut zijn, voor psychologische zaken bij de psycholoog of psychiater. Voor een deel is dat terecht, omdat elk veld zo zijn expertise heeft. Vanuit (a) biopsychosociaal perspectief en (b) multimodaal-monodisciplinair perspectief kan de fysiotherapeut in de eerste lijn, midden in de leefomgeving van de patiënt, best met eenvoudige psychologische technieken iets betekenen voor de patiënt. De multidimensionaliteit van de pijn is zo’n deelgebied.

Mindfulness-ademtraining kan naast meer biomedisch georiënteerde interventies aan de patiënt aangeboden worden. Dat is misschien wennen voor fysiotherapeuten die hun vak strikt afbakenen tot ‘bewegen’. Echter, fysiotherapeuten die zichzelf zien als het loket binnen de eerstelijn op het gebied van musculoskeletale problemen, zullen een meer holistische kijk op de patiënt en zijn pijn moeten hanteren. Het beïnvloeden van de psychologische dimensie bij musculoskeletale pijn valt dan, binnen bepaalde grenzen, ook onder hun verantwoording. Niet als core business, maar deze taak geheel links laten liggen is echt gekunsteld als we kijken naar de natuurlijke verwevenheid van biomedische en psychosociale factoren bij pijn. Bovendien moet een beroepsgroep die zichzelf dermate deskundig en professioneel acht dat ze direct toegankelijk is voor de patiënt ook een volwaardige zorg durven bieden op het gebied dat ze claimt.

Net zoals een huisarts opgeleid wordt om ook aandacht te schenken via counseling aan psychologische aspecten van de patiënt, behoort ook een fysiotherapeut dit op zijn deelgebied mee te nemen. We spreken dan niet over psychotherapie, maar over het herkennen en beïnvloeden van psychologisch herstelbelemmerende factoren. Dat mag heus wat verder gaan dan het geven van een leefstijladvies of het aanbieden van graded exposure.