Valideren van de pijnervaring van kinderen

Kinderen met pijn verdienen zorgvuldig onze aandacht. In dit artikel, omdat de kindertijd en adolescentie een kritische periode vormen waarin de pijnervaring sociaal wordt gevormd. Met andere woorden: hoe anderen (ouders, hulpverleners enzovoort) reageren op een kind met pijn, bepaalt mede hoe het kind de pijn beleeft. Het vormt zijn ideeën over ernst, kwetsbaarheid, steunverwachtingen enzovoort. Dergelijke ervaringen beïnvloeden het fysieke en emotionele welzijn in het verdere verloop van het leven.

De auteurs (Wallwork e.a., 2025) van het artikel dat we hier bespreken, stellen dat het valideren van de pijnervaring een ingang biedt om de kans op latere chronische pijn te verkleinen. Het uitgangspunt, conform de literatuur over de gezonde emotionele ontwikkeling van kinderen, is dat het valideren van de ervaringen van het kind gunstig is, terwijl miskenning van die ervaringen ongunstig is. Dat geldt niet alleen voor ouders, maar is bijvoorbeeld ook belangrijk binnen de context van de fysiotherapie.

Valideren

Het is belangrijk stil te staan bij wat precies bedoeld wordt met het valideren van een ervaring. Bij valideren communiceer je naar de ander dat zijn persoonlijke ervaringen (bijvoorbeeld overtuigingen of zijn perceptie van de situatie) en gedragingen echt, begrijpelijk en legitiem zijn. Miskenning van de ervaring gebeurt wanneer je hierop reageert met desinteresse, ongeloof of zelfs afkeur.

Wanneer je als fysiotherapeut de pijnervaring van een kind valideert, communiceer je niet alleen acceptatie en begrip, maar bevorder je ook het probleemoplossend vermogen en het uitproberen van alternatieve pijnmanagementstrategieën die in lijn liggen met langetermijndoelen (bijvoorbeeld naar school gaan ondanks pijn).

Als de ervaringen van een kind gevalideerd worden op een manier die aansluit bij zijn of haar gevoelens van kwetsbaarheid, dan kalmeert dit het kind en leert het zich op de lange termijn emotioneel te reguleren. Met andere woorden: valideren biedt geruststelling en troost wanneer we ons in onze ellende gehoord en begrepen voelen, en ervaren dat we er niet alleen voor staan maar iemand (die we door validatie als veilig ervaren) naast ons hebben.

Bij miskenning van de ervaring neemt de emotionele ontregeling juist toe, op een manier die voor het kind onhanteerbaar is. Het kind leert zichzelf dan niet te kalmeren. De ervaring niet serieus nemen zorgt er bovendien voor dat het kind zijn gevoelens voortaan voor zich houdt en zich afsluit.

Pijn, emotie en valideren

Pijn en emoties zijn nauw met elkaar verweven. Emotionele disregulatie komt dan ook vaak samen met chronische pijn voor, en is bovendien gelinkt aan de ontwikkeling daarvan. Met andere woorden: het valideren van de pijnervaring brengt niet alleen kalmering omdat men zich gezien en gehoord voelt, maar helpt ook om emoties te reguleren. Deze emotionele regulatie biedt bescherming tegen het ontwikkelen van chronische pijn. Het miskennen van de pijnervaring daarentegen versterkt gevoelens van angst en paniek, vergroot het gevoel er alleen voor te staan en bevordert terugtrekgedrag. Dit zijn factoren die juist bijdragen aan het ontstaan van chronische pijn.

Voor de duidelijkheid: valideren is niet hetzelfde als geruststellen. Denk bijvoorbeeld aan een poging om het kind gerust te stellen door de pijnervaring te miskennen, zoals zeggen dat “die pijn niet erg is”. Deze vormen van geruststelling werken vaak averechts en versterken juist de pijnervaring en de stress.

De rol van validatie ter preventie van chronische pijn

De auteurs van het besproken artikel vatten de rol van validatie in het traject richting chronische pijn als volgt samen:

• Validatie vermindert de arousalstress en daarmee de pijn. Daardoor wordt betere zorg mogelijk, en ontwikkelt het kind emotieregulatievaardigheden en relatief positieve pijnervaringen.
• Positieve ervaringen van gevalideerd worden verkleinen de kans op het ontwikkelen van negatieve pijnherinneringen en de neiging om zorg te vermijden.
• Validatie helpt het kind zijn eigen ervaringen beter te begrijpen en erop te vertrouwen, terwijl miskenning juist zelfonzekerheid en vervreemding veroorzaakt.
• Validatie zorgt voor een veilige en betrouwbare relatie met hulpverleners, wat onder andere leidt tot een grotere openheid voor educatie en advies, en tot vertrouwen in de toekomst (dat er begripvolle hulp beschikbaar is).

De auteurs merken op dat validatie bij kinderen uit minderheidsgroepen extra belangrijk is, omdat deze kinderen vaak gebukt gaan onder een last van miskenning in de vorm van negatieve attitudes, ongeloof, discriminatie en racisme.

Opmerkingen samenvatter

De boodschap van de auteurs is duidelijk: valideren is een noodzakelijke en heilzame manier van reageren op pijnlijke ervaringen, zowel fysiek als mentaal. Het oprecht erkennen van iemands leed versterkt het leed niet, maar opent juist een poort naar oplossingen en regulatie. Het is terecht dat de auteurs het belang van valideren bij kinderen benadrukken, omdat dit mogelijk de kans op het later ontwikkelen van chronische pijn kan verkleinen. We schrijven “mogelijk”, want het betreft een hypothese die volgens de auteurs nog nader onderzocht moet worden.

De boodschap rond valideren is breder te trekken, zeker voor fysiotherapeuten die willen werken vanuit het biopsychosociale model. Men kan stellen dat naast empathie, echtheid en acceptatie, het expliciet valideren van het ‘lijden’ van de patiënt altijd een eerste stap is voordat andere interventies worden toegepast, zoals pijneducatie, oefentherapie of bijvoorbeeld adem- en ontspanningstraining.

Het artikel “Defining pain-validation: The importance of validation in reducing the stresses of chronic pain” van Nicola e.a. (2022) geeft een uitgebreider overzicht van de rol van validatie binnen de context van chronische pijn. https://doi.org/10.3389/fpain.2022.884335

Een korte samenvatting van dat artikel (Nicola e.a., 2022)

Pijnvalidatie is het proces waarbij een zorgverlener of de omgeving erkent dat iemands pijn echt is, deze als acceptabel beschouwt en dat expliciet communiceert. Gebrek aan validatie (‘pijn-invalidering’) leidt daarentegen tot gevoelens van ongeloof, stigma, schaamte en sociale uitsluiting, wat de stressreactie en pijnervaring versterkt.

Miskenning van de pijnervaring vormt een bedreiging voor persoonlijke en sociale hulpbronnen zoals zelfvertrouwen, status en verbondenheid. Validatie daarentegen kan negatieve emoties dempen, sociale steun versterken en de identiteit van de patiënt helpen herstellen. Pijnvalidatie vergroot de vertrouwensrelatie tussen patiënt en behandelaar, bevordert therapietrouw en maakt cognitieve en gedragsmatige veranderingen beter haalbaar. Ook educatie over pijnmechanismen en het erkennen van de onzekerheid rond pijn kunnen bijdragen aan dit gevoel van validatie.