Acceptatie na CVA. Heeft de fysiotherapeut hier een rol?

De mate waarin de patiënt na CVA zijn beperkingen kan accepteren bepaalt voor een groot deel zijn aanpassing aan het CVA en zijn kwaliteit van leven. Dat is natuurlijk een enorme opgave. Maladaptieve denkpatronen zoals gedachten over hulpeloosheid, hopeloosheid en catastroferen zijn hier niet behulpzaam. Terwijl adaptieve denkpatronen de aanpassing na CVA wel ondersteunen. Voorbeelden van adaptieve denkpatronen zijn positieve elementen vinden na CVA, of je levensdoelen (her)richten op belangrijke waarden. Mensen zijn in staat om hun zelfwaarde los te koppelen van functionele beperkingen. Dit is een leerproces.

Patiënten die een CVA hebben gehad voelen zich niet altijd begrepen door hulpverleners. Ze hebben soms de indruk dat hulpverleners de complexiteit van de impact van CVA onderschatten. Of omgekeerd, dat hulpverleners het zwaarder oppakken dan de patiënt. Dat geeft communicatief natuurlijk ook een mismatch.

De auteurs (Schwab-Farrell, e.a. 2025) van het artikel dat wij hier bespreken noemen een aantal barrières binnen de fysiotherapeutische context die het accepteren van de beperkingen na CVA kunnen belemmeren.

Normaal normaal vinden

Een beperkende kernopvatting binnen fysiotherapie is dat alles zo goed mogelijk richting normaal functioneren gebracht moet worden. De mobiliteit, kracht, coördinatie, conditie, houding et cetera, moet zo goed mogelijk voldoen aan een normatief ideaal. Maar dat betekent natuurlijk ook dat je daarmee communiceert dat datgene wat nu aanwezig is niet goed is en ‘gerepareerd’ moet worden. De patiënt kan deze waarde van ‘het deugt niet’, overnemen en generaliseren naar ‘ik deug niet’. Er zijn aanwijzingen dat ook al omarmt de fysiotherapeut het biopsychosociale model, het rond beperkingen vaak toch blijft hangen in de biomedische hoek. De fysiotherapeut hoeft zich daar niet bewust van te zijn. Hij of zij kan zichzelf zien als een breeddenkende biopsychosociale fysiotherapeut, maar onopzettelijk in het handelen toch vooral een biomedische context creëren. Het nadeel van deze selecte biomedische benadering is dat het lichaam, en de persoon, als een object gezien wordt. Het is niet prettig om als ‘ding’ behandeld te worden. Schaamte rond het kapotte lichaam kan ontstaan bij de patiënt die mogelijk toch al een verminderde zelfwaarde heeft na het CVA.

Benaderingen om acceptatie na CVA te bevorderen

Schwab-Farrell, e.a. (2025) benoemen twee belangrijke routes binnen de fysiotherapie om patiënten na CVA te begeleiden richting meer acceptatie: (1) Mindfulness gebaseerde interventies en (2) het waarderen van unieke bewegingsstrategieën van de patiënt (bewegingsimprovisatie).

Mindfulness gebaseerde interventies

Mindfulness gebaseerde interventies zijn altijd gebaseerd op het accepteren van datgene wat er in het huidige moment is, wat er in het verleden gebeurd is, en hoe waarschijnlijk de toekomst eruit ziet. Dat heeft dus ook betrekking op de beperkingen na een CVA. De auteurs noemen drie goed onderzochte interventie vormen: Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR), Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT) en Acceptance and commitment therapy (ACT). Deze programma’s worden vaak aangepast aan de doelgroep waar men zich op richt, bijvoorbeeld obesitas, burn-out, maar ook op post CVA-deelnemers. Binnen Psychfysio opleidingen zijn deze cursussen specifiek vertaald naar de fysiotherapeutische context met een accent op chronische pijn, stress en beperkingen in bewegend functioneren.

Een van de meest directe manieren om via deze benaderingen de kans van acceptatie te verhogen is dat de fysiotherapeut de mindful-acceptatie attitude zelf geïnternaliseerd heeft, en vanuit die rijkdom ‘wijs’ omgaat met de patiënt. Daarnaast is het natuurlijk mogelijk via micro-interventies of meer expliciete oefenmomenten de patiënt de mindful-acceptatie attitude en vaardigheden aan te leren.

Bewegingsimprovisatie

Een andere invalshoek is het waarderen van de eigen bewegingsoplossingen van de patiënt. Ook al wijken die af van het normaal. Een patiënt die een trap ziet zal vanuit ervaring en vooral ook embodiment ‘voelen’ hoe hij deze trap kan nemen. Dat hoeft niet altijd treetje voor treetje te zijn. Dat betekent dat mensen met verschillende beperkingen, verschillend naar een trap kijken. In het verlengde hiervan is het belangrijk dat de fysiotherapeut en de patiënt kijken vanuit de mogelijkheden die er zijn, in plaats van de onmogelijkheden proberen te fiksen. Dat is de benadering die ook binnen de Solution Focused Therapy (SFT) centraal staat. Wanneer de fysiotherapeut erkent dat naast normatieve ook alternatieve bewegingsoplossingen mogelijk zijn en deze stimuleert, bevordert dit de zelfacceptatie van de patiënt. Van afwijkend beweegpatroon, naar acceptatie van de geïmproviseerde oplossing.

De auteurs presenteren een tabel met aanbevelingen die we hier verkort weergeven:

• Zoek samen nieuwe, zinvolle activiteiten die passen bij waarden en interesses.
• Moedig zelfcompassie aan: tempo aanpassen, pauzes nemen, plezier in bewegen vinden.
• Wees je bewust van eigen vooroordelen en oefen mindfulness als fysiotherapeut.
• Zie herstel als een levenslang proces, niet alleen als een revalidatie van enkele maanden.
• Luister echt: de patiënt is expert van zijn eigen ervaring.
• Verwijs naar en leer van steungroepen.
• Focus op het hier-en-nu, en leer omgaan met onzekerheid.
• Stilstaan bij kleine én grote mijlpalen.
• Geef vertrouwen in het lichaam terug en stimuleer creatief probleemoplossen.
• Leg nadruk op aanpassing en acceptatie, niet alleen op volledig herstel.
• Erken emoties en moeilijke gevoelens – ze horen bij het proces.
• Betrek de familie: stimuleer zelfstandigheid en behoud van eigenwaarde.

Tot slot geven de auteurs de algemene aanbeveling om kritisch te staan tegenover de eigen waarden en attitude die de fysiotherapeut heeft ten aanzien van handicaps en beperkingen. En zich hier verder in te verdiepen via scholing of literatuur.

Opmerking samenvatter

Dit is een mooi artikel dat het belang van acceptatie laat zien in het herstel- en aanpassingsproces van de patiënt na CVA. Het laat ook zien dat de fysiotherapeut kritisch moet reflecteren over de opvattingen die hij/zij heeft over ernstige aandoeningen, de gevolgen daarvan, en wat de beste oplossingstrategie is.  Tegelijkertijd laat het artikel ook zien dat de fysiotherapeuten door veelvuldig patiëntencontact en het in het hier-en-nu tegenkomen van de beperkingen, een belangrijke rol spelen in het bevorderen van acceptatie en het vinden van creatieve en unieke bewegingsoplossingen.