Pilates binnen de fysiotherapie

Dit is een praktisch overzicht over pilates binnen de fysiotherapie. Het is een inspirerende verzameling van wat we binnen Psychfysio opleidingen daarover hebben gepubliceerd.

Juist nu pilates binnen de fysiotherapie

Recent is een trend herkenbaar dat pilates wereldwijd binnen de klinische revalidatiesetting, meer en meer ingezet wordt. Dat biedt natuurlijk kansen voor fysiotherapeuten, maar ook in zekere mate een bedreiging. Want er zijn natuurlijk diverse andere bewegingsdeskundigen die zich scholen in pilates. En ook zij kunnen toetreden tot de markt van musculoskeletale problematiek. Natuurlijk zijn fysiotherapeuten de bewegingsdeskundigen bij uitstek om pilates bij musculoskeletale problematiek toe te passen, maar dan moet dit wel binnen de praktijk aangeboden worden. Scholing is dan vaak nodig. Wachten lijkt niet verstandig.

Patiënten en fysiotherapeuten tevreden

In de onderzoeken die hiernaar gedaan zijn worden de volgende voordelen genoemd. Ten eerste zijn de fysiotherapeuten en patiënten tevreden over de effecten van pilates op bijvoorbeeld houding, kracht, coördinatie en lichaamsbewustzijn. Ook noemen ze een aantal psychologische voordelen zoals minder vermijdingsangst, minder stress en meer zelfvertrouwen. Het zet patiënten aan tot een gezondere leefstijl en motiveert ze zelf de klachten te managen.

Wat betreft de methode zelf wordt genoemd dat pilates heel goed aanpasbaar is op de behoefte van de patiënt. Ook het trainen in groepen met bijvoorbeeld dezelfde klachten wordt als een groot voordeel beschouwd. En de indicaties die genoemd worden zijn vooral musculoskeletaal van aard. Mogelijk nadeel is een toename in pijnklachten op het moment dat pilates ondeskundig wordt toegepast. Dat pleit natuurlijk voor een gedegen scholing voor fysiotherapeuten. Nog niet overtuigd? Hier nog een extra onderzoek naar wat patiënten van pilates vinden. En hier nog een extra onderzoek naar wat fysiotherapeuten van pilates vinden.

Algemene effecten van pilates

Naast kracht, mobiliteit, coördinatie, balans en lichaamsbewustwording worden ook de volgende effecten gemeld.

Houding

Er is daadwerkelijk bewijs dat pilates de houding kan verbeteren. Ook bijvoorbeeld bij vrouwen op middelbare leeftijd.

Cardiovasculaire fitheid

In eerste instantie denk je bij pilates waarschijnlijk aan het verbeteren van de kracht en de coördinatie, en bijvoorbeeld de houding. Pilates kan echter ook ingezet worden om de cardiovasculaire conditie te verbeteren. Dit is onder andere aangetoond bij gezonde proefpersonen. Maar belangrijker, ook de cardiovasculaire conditie van de patiënt kan verbeterd worden. Interessant is natuurlijk dat die verbetering plaatsvindt binnen een context van allerlei andere gunstige verbeteringen zoals coördinatie, houding of bijvoorbeeld lichaamsbewustzijn. Het is niet helemaal duidelijk of de verbetering in cardiovasculaire fitheid (VO2max) veroorzaakt wordt door de cardiale belasting of dat de route meer verloopt via verbetering van de thoraxmobiliteit en ademmusculatuur, wat de ventilatoire efficiëntie zou verbeteren.

Mentaal welzijn

Volgens moderne opvattingen van het behandelen van chronische pijn is het natuurlijk belangrijk om een breed biopsychosociaal model te hanteren. Je moet je daarbij richten op de fysieke factoren, maar ook op de cognitieve en emotionele factoren binnen de problematiek. Hieronder beschrijven we het effect van pilates op vermijding. Hier willen we benadrukken dat pilates ook het emotionele welzijn van de patiënt bevordert. En dat is natuurlijk een mooie algemene herstel bevorderende factor. Er is bijvoorbeeld een onderzoek dat laat zien dat pilates de slaapkwaliteit en de stemming verbetert bij vrouwen in de overgang.

Bij welke klachten pilates inzetten?

Rugklachten

Pilates beste oefenvorm bij lage rugpijn

In een omvangrijke review worden verschillende oefenvormen vergeleken qua effect bij patiënten met lage rugpijn. Het gaat dan onder andere om klassieke krachttraining, McKenzie oefeningen, rekken, motorische controletraining en pilates. Voor de diverse oefenvormen worden diverse effecten gevonden, maar opmerkelijk is het dat als het gaat om pijn dat pilates daar het beste lijkt te scoren.

Klinisch relevant

Er zijn diverse reviews gedaan naar het effect van pilates bij musculoskeletale problematiek. Een voorbeeld van onderzoek laat zien dat de effecten ook klinisch relevant zijn bij lage rugpijn. Dit onderzoek laat ook mooi zien welke oefeningen er gebruikt worden.

Bewegingsangst bij lage rugpijn

Een literatuurstudie laat zien dat pilates een gunstig effect heeft op het verminderen van kinesiofobie (bewegingsangst). Dat is erg belangrijk omdat bewegingsangst een belangrijke voorspeller is voor ernstige beperkingen in functioneren bij lage rugpijn. Patiënten die bewegen vermijden zouden 41% hogere kans hebben op het ontwikkelen van fysieke beperkingen.

EMG-activatie patroon van de rugmusculatuur

Een van de routes waarlangs pilates een gunstig effect heeft op de pijn en functioneren van patiënten met lage rugpijn, is via het verbeteren van de motorische sturing. EMG onderzoek ondersteunt dit. Na een pilates training van acht weken blijkt uit de EMG-registraties van de rugmusculatuur dat de patiënten meer motorunits activeren bij het genereren van kracht in de rug en dat er een relatieve toename is in het aandeel van de kleine motor units. Dat laatste betekent dat er een fijnere sturing kan optreden, met minder vermoeidheid.

Scoliose

Pilates is een totale lichaamsbenadering waardoor het een goede bijdrage kan leveren in de behandeling van scoliose. Pilates bij scoliose richt zich op de houding, coördinatie, lichaamsbewustzijn, spierkracht en mobiliteit. Bovendien is het een benadering die totaalbewegingen bevatten en daardoor integratief is. Oefentherapie wordt aanbevolen als een cobb-hoek tussen de 10 en de 30° ligt. In deze review worden 10 artikelen besproken die kijken naar het effect van pilates bij scoliose. Pilates heeft een positief effect op de cobb-hoek, de romprotatie, de rompmobiliteit, de kwaliteit van leven en geeft ook een pijnvermindering. Dat doet pilates beter dan een wachtlijst of bijvoorbeeld algemene fysiotherapie.

Totale knieoperatie

Ook in een postoperatief klinisch traject kan pilates een bijdrage leveren. Dit is onder andere aangetoond bij een totale knieoperatie.

Multiple sclerose (MS)

Bij multiple sclerose kan pilates ingezet worden om de patiënt fysiek te trainen. Pilates wordt door deze patiëntengroep goed verdragen.

Pilates is inzetbaar bij ouderen

Krachttraining voor ouderen

Het mooie van pilates is is dat het bij diverse patiëntengroepen en diverse leeftijden inzetbaar is. Zoals een onderzoek dat laat zien dat pilates prima de kracht van romp en heupspieren van zelfstandig wonende ouderen kan verbeteren. En dat is natuurlijk belangrijk om ze  zelfstandig te houden, door het verminderen van het valrisico. Pilates zou daaraan kunnen bijdragen.

Lenigheid van ouderen

De lenigheid van ouderen wordt door pilates verbetert. Niet alleen van de heupen en schouders, maar vooral ook van de wervelkolom.

Functionele autonomie

Pilates is bij ouderen prima inzetbaar als een vorm van fysieke training. De kracht neemt toe evenals de functionele autonomie. Krachttraining doet het ook, maar pilates heeft mogelijk een groter effect op de functionele autonomie.

Vallen reduceren

Pilates heeft niet alleen maar effect op de kracht van de coördinatie bij ouderen, het kan ook het vallen van ouderen voorkomen. Daar zijn verschillende verklaringen voor. Een route verloopt via het verbeteren van kracht en mobiliteit. Een andere route verloopt via het verbeteren van de dynamische balans. En een derde route, die erg interessant is, is dat pilates de wendbaarheid in bewegen bij ouderen verbetert. Ze kunnen dan beter ‘uitstappen’

Voetdruk bij kinderen

Ook bij kinderen kan pilates zinvol zijn. Pilates verbetert de voetdruk bij kinderen, wat  een positieve invloed kan hebben op de uitlijning van de houding.

Pilates aanbieden

Pilates versus hydrotherapie

In een onderzoek keken de auteurs welke therapie effectiever was bij de behandeling van patiënten met fibromyalgie: hydrotherapie of pilates op de mat. Beide groepen werden daarbij 12 weken geoefend. Beide oefenvormen leiden tot minder pijn en beter functioneren. Maar tussen de oefenvormen is er geen duidelijk verschil. Interessant is wel dat hydrotherapie mogelijk een wat groter effect heeft op de slaapkwaliteit en op minder catastroferen over pijn, terwijl pilates op de mat mogelijk een wat groter effect heeft op kwaliteit van leven en vermijdingsgedrag. Dat laatste is mogelijk begrijpelijk. In die zin zou je oefenen in water misschien als een vorm van vermijding kunnen zien. Terwijl pilates op de mat meer het oefenen in een real life situatie is en dus minder vermijdend.  Oefenen in een zwembad zou je misschien een beetje kunnen vergelijken als het lopen met een (beschermende) kruk.

Mat of apparatuur

Pilates kan op twee manieren toegepast worden: op de mat of met speciale apparatuur. Dat laatste, die speciale apparatuur, vraagt een behoorlijke investering in geld en ruimte. Hoewel het zeker waar is dat pilates met apparatuur meer specifiek toegepast kan worden, is pilates op de mat een volwaardige revalidatie methode. Althans, in ieder geval bij de behandeling van de patiënten met pijn maakt het weinig uit of je pilates met apparatuur toepast of pilates op de mat.

Trainingsfrequentie

Patiënten met rugpijn kunnen het beste twee keer per week trainen met pilates. Twee keer in de week werkt beter dan een keer in de week, terwijl drie keer per week trainen geen toegevoegde waarde heeft.

Voor een opleiding in Pilates specifiek gericht op fysiotherapeuten: zie Fysiopilates opleiding.

Bron: originele bijdrage Peter van Burken (2022): Psychfysio opleidingen.

Foto bij artikel door fizkes / Shutterstock.