Gapen komt veel voor maar is slecht begrepen psychomotorisch gedrag

Gapen is een algemeen verschijnsel. De meeste gewervelde dieren gapen gedurende hun hele leven (van foetale stadium tot ouderdom). Bij zoogdieren ontstaan 90% van de gapen in rust, terwijl 10% tijdens sociale of emotionele situaties ontstaan. Dat is de reden dat men fysiologisch gapen van sociaal gapen onderscheidt. Ondanks het vele voorkomen van gapen en de vele theorieën daarover is er opvallend weinig experimenteel onderzoek naar gedaan. De laatste jaren ontstaan er echter in toenemende mate onderzoeken naar dit fenomeen. De auteurs van dit artikel presenteren een overzicht van de theorieën over gapen en de mate van evidentie daarbij.

Fysiologische hypothesen

• Respiratoire en circulatoire hypothesen
  • Zuurstof behoefte en hypercapnia veroorzaken geen gapen. Een voorbeeld: hypoxemie komt vaak voor bij hart- en longpatiënten maar deze patiënten gapen doorgaans niet vaker dan gezonden.
  • Gapen verhoogt (waarschijnlijk) niet het zuurstof gehalte van de hersenen. Te meer ook omdat een diepe gaap doorgaans gevolgd wordt door een periode van apneu. Een toename in minuutvolume zal in dit opzicht eenvoudiger en effectiever zijn. Gapen is weliswaar geassocieerd met enige toename in autonome activatie die de doorbloeding zou kunnen beïnvloeden, maar deze activatie is niet hoger dan een willekeurige andere beweging.
• Arousal hypothese
  • Slaperigheid induceert gapen: overeenkomstig de arousal hypothese gaat slaperigheid gepaard met gapen.
  • Gapen produceert echter zelf geen specifieke arousal: spectraal analyse van het EEG laat geen toename van arousal zien. Dus slaperigheid verhoogt het voor komen van gapen, maar gapen vermindert deze toestand niet. Ook de autonome activatie is niet meer dan een simpele beweging.
• Slaperigheid hypothese
  • Er zijn geen bewijzen dat gapen juist slaperigheid uitlokt.
• Thermoregulatie hypothese
  • Gapen zou de hersenen koelen. Er is echter geen bewijs dat hyperthermia van de hersenen het gapen versterkt.
  • Het is niet waarschijnlijk dat gapen daadwerkelijk de hersenentemperatuur verlaagt. Gapen onderbreekt bijvoorbeeld het nasale ademen, wat een veel efficiëntere weg zou zijn voor ‘hersenkoeling’.
• Oordruk hypothese
  • Er zijn nog geen bewijzen dat er een toename in gapen is tijdens plotselinge druktoename. Bovendien zijn er andere methode die de buis van Eustachius ook openen (slikken, kauwen, Valsalva manoeuvre).
• Toestandsverandering hypothese
  • Er is al weinig bewijs dat gapen één bepaald arosual mechanisme beïnvloedt, laat staan een complex fysiologisch patroon (=toestand).
• Overige fysiologische hypothesen (zonder voldoende bewijs)
  • Gapen voorkomt long atelectase.
  • Gapen vernieuwt de surfactance film in de longen.
  • Gapen zorgt voor intermitterende evacuatie van de palatinae tonsillare fossae.

Sociaal-communicatieve hypothesen

In veel culturen wordt gapen als een signaal voor verveling en slaperigheid gezien en daardoor als onbeleefd. Gapen communiceert dus een boodschap die bijna universeel ‘begrepen’ wordt. Een communicatieve hypothese stelt dat gapen het groepsgedrag synchroniseert. Gapen is ’besmettelijk’, maar dit hangt wel af van goede sociale competenties en empatische vermogens. Bij het zien van een gaap wordt een mirror-systeem in onze hersenen geactiveerd die met empathie en sociaalgedrag te maken heeft. Andere sociale effecten zijn: groepsleiders gapen meer dan ondergeschikten. Sommige gapen zijn echter onafhankelijk van de sociale context, want men kan ook gapen als men alleen is en ook niet-sociale dieren gapen.
De auteurs besluiten dat de sociaal-communicatieve hypothese het beste het gapen kan verklaren.

Opmerking samenvatter

Gapen als motorisch- en psychologisch gedrag kan zowel voor psychosomatische fysiotherapeuten als craniomandibulaire fysiotherapeuten interessant zijn. In dit artikel worden door de auteurs een aantal fysiologische hypothesen voor gapen verworpen en de sociaal-communicatieve hypothese benadruk. Erg veel onderbouwing geven ze echter niet bij deze laatste hypothese en de uitspraken lijken daarom gekleurd. Fysiotherapeuten met interesse in ‘gapen’ doen er daarom goed aan naast dit artikel (met een op zich imposante literatuurlijst) ook andere artikelen te raadplegen.